పార్వేట కథలు పుస్తకం పరిచయం

 

హైదరాబాద్ పుస్తకాల పండుగలో ఒక స్టాల్ ముందు ఆసక్తికరంగా ఉన్న ఒక పుస్తకం కవర్ పేజీ చూస్తూ ఉన్నాను నేను. ఇంతలో ఒక వ్యక్తి ఈ కథల రాసింది నేనే అండి అని పరిచయం చేసుకున్నారు. ఇందులో ఏ అంశంపైన కథలు రాశారు అని అడిగాను. రచయిత చెబుతూ "ఇవి రాయలసీమ ప్రజలు యొక్క జీవన చిత్రాలు , నేను మీకు హామీ ఇస్తున్నాను ఈ కథలు మిమ్మల్ని నిరాశపరచవు, ప్రతి కథ బాగుంటుంది" అని వివరించారు. మీరు ఏం చేస్తుంటారు బ్రదర్ అని నేను అడిగాను, తను సినిమా రంగంలో పనిచేస్తున్నట్లు, పలాస సినిమాకి అసిస్టెంట్ డైరెక్టర్ గా పనిచేసినట్లు చెప్పారు.ఆరోజు ఆ సంభాషణ చాలా ఆత్మీయంగా అనిపించింది కచ్చితంగా ఈ పుస్తకాన్ని ముందు చదవాలి అని అనుకున్నాను. 

ఇందులో కొన్ని కథలు నేను అర్థం చేసుకున్న విధానంలో పరిచయం చేయడానికి ప్రయత్నిస్తున్నాను. 

సూరిగాడు - నల్లకోడి : ఈ కథలో సూరిగాడు అంటే ఒక పెంపుడు కుక్క , మన కథలో కథానాయకుని మిత్రుడు ఇద్దరు కలిసి చేపలు పట్టడానికి వేటకు వెళుతూ ఉంటారు. సూరిగాడిని ఇంట్లో ఒక సభ్యుడిలా భావిస్తారు . అనుకోని కారణాలవల్ల ఒకరోజు సూరిగాన్ని కథానాయకుడి అమ్మ కొడుతుంది. సూరిగాడు ఇంటి నుంచి బయటకు వెళ్ళిపోతాడు. మరోవైపు కథానాయకుడు తండ్రికి మృగశిర కార్తె రోజు నల్లకోడి మాంసం తినాలని అలా తింటే స్వర్గానికి పోతారని ఆశ. పూటకి కూటికి గడవడం కష్టమైన ఇంట్లో నల్లకోడిని సంపాదించడం అంటే మాటలు కాదు, చాలా కష్టమే. ఇప్పుడు కథానాయకుడి భుజం పైన రెండు బాధ్యతలు పడతాయి, ఒకటి సూరిగాన్ని వెతకడం రెండవది నాన్న కోసం నల్ల కోడిని సంపాదించడం. క్లైమాక్స్ లో సూరిగాడు కథానాయకుడు మధ్య వచ్చే సంఘటనలు గుండెల్ని హత్తుకుంటాయి. ఇంతకీ సూరిగాడు ఇంటికి వచ్చాడా , మరి మృగశిర కార్తె రోజు నల్లకోడి తినాలన్న తండ్రి కోరిక నెరవేరిందా అనేది కథ చదివి తెలుసుకోవాల్సిందే.

పార్వేట: ఈ పుస్తకం కవర్ పేజీ పైన మనం ఈ పార్వేట కథలో గొర్రెని, వెనుక కథలో దృశ్యాన్ని చూడవచ్చు. పార్వేట పందెం అంటే ఒక గొర్రె తోక కోసి దానికి సున్నం రాసి వదులుతారు, ఆ గొర్రె మంట భరించలేక రంకెలు వేస్తూ ముందుకు దూసుకుపోతుంది. దాన్ని ఎవరైతే పట్టుకొని తెస్తారో వారే విజేత. ఇందులో ఉడుకు రక్తం ఉరకలేస్తున్న దిగువ వర్గానికి చెందిన ఒక యువకుడు ఒకవైపు, ఎలాగైనా గెలిచి తీరాలని పట్టుదలతో దిగిన బలమైన వర్గం వాళ్ళు మరోవైపు. కథ ఎంతో ఆసక్తిగా ఉంటుంది, కథ పూర్తి అయ్యేసరికి మన హృదయం భారం అవుతుంది. 

మాసిన మబ్బులు: ఒక రెవిన్యూ అధికారి రిజర్వాయర్ బ్యాక్ వాటర్ ముంపునకు గురికానున్న గ్రామాలను ఖాళీ చేయించాల్సి వస్తుంది. మనసుకు ఇష్టం లేకపోయినా ఆ పని చేయడానికి పూనుకొని మదన పడుతూ ఉంటాడు. ఆ సందర్భంలో తన చిన్నప్పుడు జరిగిన ఇలాంటి సంఘటన గుర్తు చేసుకుంటాడు. ఒకరోజు ఎడతెరిపి లేకుండా కురుస్తున్న వాన వలన పక్కనున్న వంక పొంగడం తన ఇల్లు మునిగిపోతూ ఉంటే తండ్రి కుటుంబ రక్షణకై పడిన ఆరాట పడుతూ జోరు వానలో చేసే ప్రయాణం, ఇల్లు వదిలి వెళ్లాల్సిన సందర్భంలో మూగజీవాలైన కోళ్లు , గేదలు గూర్చి తల్లి మరియు బంధువులు పడే ఆవేదన చదువుతుంటే ఆ సంఘటనలన్నీ మన కళ్ళ ముందు గిర్రును తిరుగుతాయి. వాగులు వంకలు పొంగినప్పుడు అక్కడ ప్రజల మనస్థితి ఎలా ఉంటుందో కళ్ళకు కట్టినట్లు చెప్పారు రచయిత ఈ కథలో..

ఓడిపోయిన వాన: ఈ కథలో జోరున వర్షంలో ఒక పాతకాలపు సత్రంలో స్త్రీ ప్రసవిస్తుంది, పక్కనే 10 సంవత్సరాల కొడుకు. కాన్పు చేసిన ముసలామె పిల్లాడితో మీ అమ్మ కప్పుకోవడానికి పొడి బట్టలు కావాలి. ఊరిలో ఎవరైనా ఇస్తారేమో అడిగిరా బాబు అని పంపుతుంది. ఆ జోరు వానలో ఆ పిల్లాడు ప్రతి ఇల్లు తిరుగుతూ పాత చీరల కోసం విశ్వ ప్రయత్నం చేస్తాడు. మరోవైపు ఈ వర్షానికి పంట నష్టం గురించి ఒక రైతు ఘర్షణ పడుతూ ఉంటాడు. ఆ రైతుకి పిల్లాడికి సాయం చేయాలనిపిస్తుంది కానీ, పెళ్లి అయిన దగ్గర్నుంచి ఈరోజు వరకు తన భార్యకి కొత్త చీర కొనిచ్చి ఎరుగడు ,ఇంకా తానేం సాయం చేయగలను అని అనుకుంటాడు. పిల్లాడు చీరలు దొరక్క ప్రతి ఇల్లు తిరుగుతున్నప్పుడు రైతు వర్షంలో అడుగు బయట పెడతాడు. ఇంతకీ ఆ పిల్లాడు పాత చీర సంపాదించాడా, రైతు ఏం చేశాడు అని తెలుసుకోవాలంటే ఈ కథ చదవాలి. 

ఇంకా మరి కొన్ని కథలు మాయన్నగాడు కథలో చిన్నప్పుడు ఇంట్లో అన్నదమ్ములు వంతులు ప్రకారం పనిలో పెద్దలకు సాయం చేస్తూ ఆటలు ఆడుకోవడం, కొన్ని సార్లు దెబ్బలు తినడం.

మరో కథ కొత్త బట్టలు లో చిన్నపిల్లలు పండుగకు కొత్త బట్టలు వేసుకోవాలని, అందరికీ చూపించాలని కుతూహలం చెందటం. ఇంట్లో తల్లిదండ్రులను కొత్త బట్టలిప్పించమని పదేపదే ప్రాదేయపడటం లాంటివి మన అందమైన బాల్య జ్ఞాపకాలు గుర్తు చేస్తాయి. ఈ పుస్తకంలోని రెండు ప్రేమ కథలు విజయకుమారి మరియు నల్లమోడాల ఆకాశం ఎంతో అందంగా ఆసక్తికరంగా చిత్రీకరించారు రచయిత. కథలు చివరిలో విషాదంతో హృదయాన్ని కుదిపివేస్తాయి. 

ప్రతి కథలో సీమ ప్రజల జీవన విధానాన్ని రచయిత సురేంద్ర శీలం గారు తన కళ్లతో చూసి మనసుతో ఆవేదన చెంది రాశారేమో అనిపిస్తుంది. అక్కడ ప్రజల మాండలికంలో కథలు చెప్పటం వలన చాలా సహజంగా ఉన్నాయి కథలు. ఈ పుస్తకం నాకు చాలా బాగా నచ్చింది. పుస్తకం ఎక్కడ దొరుకుతుందో ఈ కింది లింకులో కొనవచ్చు.

Amazon: https://amzn.in/d/ab2HOaI

జానకమ్మ ఇంగ్లాండ్ యాత్ర పుస్తకం

 ఒక మంచి పుస్తకం.

ప్రయాణాలు చేయడం వల్ల హృదయాలు వికసిస్తాయి.

సాహిత్యంలో యాత్రా సాహిత్యానిది ఒక ప్రత్యేకమైన స్థానం, యాత్ర కథనాలు చదువుతున్నప్పుడు మనం కూడా ఆ రచయిత చేయి పట్టుకుని టైం మిషన్ లో ఆ దేశ, కాలానికి వెళ్లినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఆనాటి ప్రజల యొక్క జీవన విధానం, ఈనాటితో పోల్చుకుంటే ఎంతో ఆశ్చర్యం కలిగిస్తుంది.

రచయిత జానకమ్మ గారు 1873 వ సంవత్సరంలో ఒక నెలరోజుల పాటు సముద్ర యానం చేసి ఇంగ్లాండ్ చేరుకుంటారు. ఆ రోజుల్లో సముద్ర ప్రయాణం అంటే ప్రజల్లో ఒక రకమైన భయం ఉండేది ,ఎందుకంటే సముద్ర యానం చేసిన వారికి కుల బహిష్కరణ జరగడం, సముద్రం పై ప్రయాణం చేయడం వల్ల సముద్రానికి కోపం వస్తే ఓడల్ని మింగేస్తుందని ఆరోజుల్లో నమ్మేవారు. దాని వలన చాలామంది ఇలాంటి ప్రయాణాలకి దూరంగా ఉండేవారు, సముద్ర ప్రయాణానికి జానకమ్మ గారు సిద్దమైనప్పుడు బంధువులు, మిత్రులు ప్రయాణం మానుకోమని ఎంత చెప్పినా గానీ ఆమె ధైర్యం చేసి భర్తతో పాటు ఇంగ్లాండ్ ప్రయాణం అవుతారు.

ఓడ ప్రయాణం ఎలా ఉంటుందో ఓడలో దూరాన్ని ఎలా లెక్కిస్తారు ,దిక్సూచి ఎలా పనిచేస్తుందో అందరికీ అర్థమయ్యే రీతిలో సులువుగా వివరించారు. నెలరోజుల సముద్ర ప్రయాణంలో వివిధ దేశాల మీదుగా ప్రయాణం సాగుతూ ఉన్నప్పుడు  ఓడలో ఇంధనం (బొగ్గు) అయిపోయినప్పుడు నింపుకోవడానికి ఓడ కొన్ని గంటల పాటు లంగరు వేస్తుంది, ఆ సమయంలో ఆగిన ప్రదేశంలో సందర్శించి అక్కడ విశేషాలను వింతలను వివరించారు. 

1873 సెప్టెంబర్ లో ఇంగ్లాండ్ చేరుకున్నాక అక్కడ ప్రజల యొక్క జీవన విధానాన్ని, ముఖ్యంగా ఆ దేశ స్త్రీలందరూ చదువుకొని ఉండటం వలన కలిగే ప్రయోజనాలను వివరిస్తూ అక్షరాస్యత యొక్క ప్రాముఖ్యతను తెలుపుతూ మన స్త్రీలు కూడా ఇలాగే చదువుకుని అభివృద్ధిలోకి  రావాలని ఆశించారు. ఇంగ్లాండ్ లో ఉన్న వివిధ రకాల కట్టడాలు, అక్కడ శాస్త్ర విజ్ఞానం కళలు గూర్చి వివరిస్తూ, మన వాళ్లు కూడా విజ్ఞాన సంపాదించి  పురోగతిని సాధించాలని ఆశించారు. ఈ యాత్రా కథనం అంతా కూడా ఒక కథలాగా ఆసక్తికరంగా సాగుతుంది.

ఆ కాలంలో లండన్ ప్రజలు యొక్క జీవన విధానాన్ని వివరిస్తూ వారి ఇల్లు యొక్క తలుపులు ఎప్పుడు మూసే ఉంటాయని ఆశ్చర్యపోతూ చెబుతూ ఎవరైనా లోపలికి రావాల్సి వస్తే బెల్ కొట్టాల్సి ఉంటుందని రచయిత చెప్పారు. కానీ ఇప్పుడు అదే విధానం మనం కూడా అవలంబిస్తున్నాం.

అక్కడి భూగర్భ మార్గంలో రైల్లో ప్రయాణం , మేడమ్ టుస్సాడ్ మైనం బొమ్మల ప్రదర్శన, ఆరోజుల్లో విద్యుత్ లేదు కదా గ్యాస్ లైట్లు ఇళ్లల్లో, వీధుల్లో గొట్టాల ద్వారా కనెక్షన్ ఇచ్చేవారట, వాటికి మీటర్ బిగించి దాని ప్రకారం బిల్లు వసూలు చేసేవారని చెప్పారు. గుర్రాలు లాగే క్యాబ్ లు ,బస్సులు గూర్చి వివరిస్తూ అప్పటి రవాణా సౌకర్యాలు గూర్చి భలే చెప్పారు. రోజంతా కష్టించి పనిచేసిన ప్రజలు వినోదం కోసం సాయంత్రం నాటకాలకు వెళ్లేవారట, ఒకేసారి 5000 మంది కూర్చుని చూసి సామర్థ్యం ఉండే నాటక శాలలు  ఆ రోజుల్లో ఉన్నాయని చెబుతుంటే చదువుతున్నప్పుడు ఎంతో ఆశ్చర్యం కలిగించింది.

సమయం, ధనం ఉన్నవాళ్లు ఖచ్చితంగా ఇంగ్లాండ్ సందర్శించాలని అక్కడి విజ్ఞానం చూసి ప్రేరణ పొందాలని రచయిత విన్నవించుకున్నారు.

ముసురు

ముసురు పట్టిందంటే గుండె నిండా హుషారు..
జల దారలతో కనువిందు చేసే ఇంటి చూరు..

వాన జల్లు తాకిడికి ఆకులు చేసే సవ్వడి..
నీటి పువ్వులా పుట్టించే చినుకుల జడి..

నల్లమబ్బు కప్పే నీటి చినుకులు దుప్పటి..
పెదవులకు హాయినిచ్చే పొగలు చిమ్మే టీ..

వీధుల్లో పొంగే పొరిలే పిల్ల కాలువలు..
పిల్లల చేతుల్లో జాలువారే  కాగితం పడవలు..

తల్లిదండ్రుల పనికి సెలవు - పిల్లలు బడికి సెలవు.
అందరూ చేరిన ఒక చోటు ఆనందాలకు నెలవు..
- శ్రీనివాస చక్రవర్తి.

Part 3 :హైదరాబాద్ నుంచి హంపి వరకు:మా విజయనగర విహార యాత్ర

ప్రఖ్యాత ఏకశిలా రథం, సంగీత మండపం సందర్శన:

మా ప్రయాణం ఇప్పుడు హంపి అనగానే కళ్ళముందు మెదిలే ఏకశిలా రథం ఉన్న దేవాలయం వైపు సాగింది. మా ఆటో డ్రైవర్ వినయ్ మిమ్మల్ని ఓ ప్రాంతం లో దింపి సార్ ఇక్కడ నుండి ఒక కిలోమీటరు దూరంలో విఠల ఆలయం ఉంది, బ్యాటరీ తో నడిచే వాహనాల్లో మీరు అక్కడ చేరుకోవచ్చు మనం సాయంత్రం విరూపాక్ష దేవాలయం దగ్గర కలుద్దాం.. అని శెలవు తీసుకున్నాడు. బ్యాటరీ వాహనాలు దగ్గర క్యూ ఎక్కువగా ఉండటం వలన నేను , మోహన్ నడుచుకుంటూ ప్రకృతిని చూస్తూ వెళ్దాం అనుకున్నాం. కొంచెం ముందుకు వెళ్ళగానే  కుడి చేతి వైపు కొబ్బరి చెట్లు మధ్య కొలువుతీరిన అందమైన ఒక మండపం కనిపించింది. అదే గజ్జల మండపం, పచ్చని పరిసరాల మధ్య ఓ చారిత్రాత్మ కట్టడం ఎంత బాగుందో, ఇలాంటి ప్రదేశాల్లో కూర్చుని కొంత సమయం గడిపితే మనస్సు ప్రశాంతంగా ఉంటుంది. కానీ సమయం తక్కువగా ఉండటం వలన మండపం నాలుగు వైపులా పరిశీలించి మా నడక ప్రారంభించాము.బ్యాటరీ వాహనాలు ఒకదాని వెనుక ఒకటి జోరుగా బాగానే నడుస్తున్నాయి. నడక కంటే ఈ వాహనాల ద్వారా త్వరగా గమ్యాన్ని చేరుకోవచ్చని ఇద్దరం వెనుతిరిగి మరల క్యూలోకి వెళ్ళాము. ఈ లోగా ప్రయాణానికి సిద్ధంగా ఉన్న ఒక బ్యాటరీ వాహనం దగ్గర నుంచి డ్రైవర్ "ఇద్దరు కూర్చునే స్థలం ఉంది మీలో ఎవరైనా ఇద్దరు ఉంటే రావచ్చు" అని  అన్నారు. మేమున్నాం అంటూ మా చేతులు క్యూలోంచి పైకి లేచాయి.బ్యాటరీ వాహనంలో మా ప్రయాణం నెమ్మదిగా ఆలయం వైపు సాగుతుంది చుట్టుపక్కల పరిసర ప్రాంతాలను కొండలను చూస్తూ యాత్రికులు ఆనంద లోకంలో విహరిస్తున్నట్లు కనిపించారు. ఇక్కడ బ్యాటరీ వాహనాలు నడిపేది టికెట్లు ఇచ్చేది అందరూ స్త్రీలే, వెళ్ళే దారి మధ్యలో కుడి చేతి వైపు ఓ పెద్దకోనేరు వచ్చింది. అరే నడిచి వస్తే బాగుండేది దీన్ని చూడలేకపోతున్నాం అనిపించింది . మోహన్ "సమయం ఉంటే మరల వద్దాం తమ్ముడు" అన్నాడు. మా ఎదురుగా బ్యాటరీ వాహనాలు ఒకదాని వెనుక ఒకటి రైలు బోగీల్లా ప్రయాణికులను తీసుకుని వస్తున్నాయి. నేను ఆ ప్రయాణికుల ముఖాలను గమనిస్తున్నాను ఒక గొప్ప ప్రదేశాన్ని చూసి వస్తున్న వాళ్ళ ముఖాల్లో ఎలాంటి భావాలు ఉన్నాయా అని. ఈ బ్యాటరీ వాహనం నడిపే స్త్రీలను చూస్తే అరె ఎండలో,వానలో ఈ వాహనాలు నడుపుతూ ఎంత కష్టపడుతున్నారు కదా అనిపించింది. అదే సమయంలో వారిని చూసి కొంత ప్రేరణ పొందాను, తమ కాళ్ళ మీద తాము నిలబడుతూ కుటుంబాన్ని పోషిస్తున్నారు కదా నిజంగా వీళ్లు చాలా గ్రేట్ అనుకున్నాను. ఈ ఆలోచనలో ఉండగా మా వాహనం ఆలయం దగ్గరికి చేరుకుంది. విజయ విఠల ఆలయం దగ్గర  తెలుగు గైడ్ ని తీసుకుందాం అని అనుకున్నాం. ఇక్కడ గైడ్స్ అన్ని భాషల్లో మాట్లాడుతున్నారు.  ఒక గైడు ను కలిసాం, తను తెలుగులో వివరంగా చెప్తానని చెప్పారు. గైడ్ మాకు ఎదురుగా ఉన్న మార్కెట్ ని చూపిస్తూ ఇక్కడే అప్పట్లో విదేశాల నుంచి గుర్రాలను తీసుకుని వచ్చి అమ్మేవారు. విజయనగర సామ్రాజ్యం చరిత్రను చెబుతూ గైడ్ మమ్మల్ని ఆలయం ఆవరణ లోనికి ఆహ్వానించారు. లోనికి ప్రవేశించగానే మా ఎదురుగా ఏకశిలా రథం నేను నా కళ్ళను నమ్మలేకపోయాను, ఎప్పటినుంచో హంపి కలగంటున్న నాకు ఈరోజు అది సాకారమైంది . ఆ ఏక శిలా రథాన్ని దానికి ఎదురుగా స్వర్గాన్ని తలపిస్తూ దివి నుంచి భువికి దింపినట్లుగా ఎంత చూసినా తనివి తీరని అద్భుతమైన శిల్పకళతో ఉలి తాకిడికి అందాలు అలలై పొంగుతున్న విఠల దేవాలయం, కన్నార్పకుండా చూస్తుంటే ఈ జన్మకి ఇది చాలు అనిపించింది. గైడు మమ్మల్ని ఏకశిలా రథం దగ్గరికి తీసుకెళ్లి "ఇదే ఎంతో ప్రాముఖ్యం పొందిన ఏకశిలా రథం. అప్పట్లో పూజారి గారు పూజ అయ్యాక ఈ ఏకశిలా రథం దగ్గరకు వచ్చి చక్రాన్ని ముందుకు తిప్పేవారట , అప్పుడు స్వామి వారు రథం మీద ఊరేగినట్లు గుర్తు.ఈ రథం ముందు ఏనుగులు ఉన్నాయి చూశారా నిజం చెప్పాలంటే ఇక్కడ ఉండాల్సింది గుర్రాలు, కానీ బహమనీ సుల్తాను దాడిలో అవి పోయాయి వాటి స్థానంలో పురాతన శాఖ వారు తవ్వకాల్లో దొరికిన ఏనుగులను ఈ రథం ముందు ఇలా పెట్టారు". చాలా మంది యాత్రికులు ఆ రథం చుట్టూ గుమ్మిగూడారు, కొంతమంది యువత 50 రూపాయల నోట్లు తీసుకుని , కరెన్సీ నోటు పైన ఉన్న ఏకశిలా రథాన్ని ఎదురుగా ఉన్న ప్రత్యక్ష రథాన్ని  చూపిస్తూ గర్వంగా ఫోటోలు దిగుతున్నారు. మరి కొంతమంది తమ పర్సులో 50 రూపాయల నోటు లేదే అని బాధపడుతూ కనిపిస్తున్నారు. గైడు మాకు ఎదురుగా ఉన్న సంగీతం పలికించే స్తంభాలు చూపిస్తూ "ఇవి మొత్తం 56 స్తంభాలు ఉన్నాయి, సప్తస్వరాల  సంగీతం ఒక్కో స్థంభం పైన ఒక వాయిద్యం మృదంగం,మద్దెలు,గంట,ఢమరుకం లాంటి శబ్దాలు పలికించగలవు . వీటిని నిష్ణాతులైన కళాకారులు గంధపు చెక్కతో మీటుతూ ఉంటే శ్రీకృష్ణదేవరాయలు భార్య చిన్న దేవి గారు అనుగుణంగా నృత్యం చేసేవారట.అప్పట్లో ఎంతో దూరం ఈ సంగీతం వినిపించేదట". ఈ సంగీతాన్ని ఈ స్థంబాలు ఎలా పలికిస్తాయి అని మేము గైడును అడిగాము. గైడు"ఈ స్తంభాన్ని మీరు చూసినట్లయితే అన్నీ కూడా ఏకశిల పైన చెక్కిన రాతి స్తంభాలు వీటి మందం, నిర్మాణ ఆకృతి వాటిపైన ఉన్న రాయి బరువు ఆధారంగా అవి వివిధ రకాల సంగీతాన్ని పలికించగలవు. అప్పటి ఆర్కిటెక్ట్ యొక్క అద్భుత సృష్టి ఇది అని చెప్పారు. ఈ సంగీతం ఎలా వస్తుందా అని బ్రిటిష్ పరిపాలన కాలంలో ఒక స్థంభాన్ని కోసి చూశారట కానీ అందులో ఉన్న మర్మాన్ని వాళ్ళు కనుగొనలేకపోయారట.మాకు మీరు ఆ సంగీతాన్ని వినిపించి చూపించగలరా అని గైడు ని అడిగాము. గైడు "ప్రస్తుతం వీటిని మనం చూడగలం కానీ వాటి దగ్గరికి వెళ్లి మోగించలేం ఎందుకంటే చాలామంది యాత్రికులు వీటిని రాళ్లతో కొట్టి స్తంభాలను పాడు చేస్తున్నారు, దీనివలన భావితరాలకి ఈ స్థంభాలు కూడా మిగలవని మన పురాతత్వ శాఖ వారు ఇప్పుడు వాటి దగ్గరికి అనుమతించడం లేదు" అని చెప్పారు. పోనీలే మనం వినకపోతే ఏం.. ముందు తరాలు ఇలాంటివి చూడాలి మంచి పనే చేశారు అని మనసులో అనుకున్నాను. మా గైడు మమ్మల్ని గుడికి కుడి  వైపు ఉన్న కల్యాణ మండపంలోకి తీసుకెళ్లారు . ముందుగా మెట్ల దగ్గర ఉన్న ఓ శిల్పాన్ని చూపిస్తూ "ఇక్కడ మీరు గమనిస్తే ఒక విచిత్రమైన జంతువును శిల్పులు మలిచారు  సింహం పాదాలు, ఏనుగు తొండం, ముసలి నోరు, గుర్రం తల కలగలిసి ఎలా ఉందో చూడండి".  అదే మండపంలో ఓ స్థంభం పైన దశావతారాలను చూయించారు, మరొకచోట శ్రీకృష్ణుడు గోపికలు చీరలు తీసుకెళ్లి చెట్టు మీద కూర్చున్నట్లుగా కింద గోపికలు కృష్ణుని బతిమాలుతున్నట్లుగా చక్కటి దృశ్య రూపాన్ని ఇచ్చారు. అక్కడ నుంచి మమ్మల్ని గైడు విఠలాలయం దగ్గరకు తీసుకువెళ్లి అక్కడ ఉన్న కొన్ని అద్భుతాలు చూపించారు ఒక శిల్పాన్ని చూపిస్తూ ఇది ఒక కోణంలో పాము పడగలాగా మరో కోణంలో  తల్లి దగ్గర పాలు తాగుతున్న పిల్ల కోతిలా, మరోకోణంలో ఆకాశంలో ఎగురుతున్న ఆంజనేయ స్వామిలా వివిధ కోణాల్లో చూపిస్తుంటే అప్పటి శిల్ప కళాకారుల అద్భుత సృష్టికి ఆశ్చర్య పోవడం మా వంతు అయింది. గైడు ఆలయ పీఠం పైన ఉన్న రంధ్రాలను చూపిస్తూ తన బాటిల్ లో ఉన్న కొంత నీరుని వాటిపైన పోసి ధారగా జారుతున్న నీటిని చూపిస్తూ... "ఇక్కడ వర్షం పడితే చూరు అంచుపైన  రంద్రాల ద్వారా జాలువారే వర్షపు నీరు ఈ పీఠం పైన పడి  ముత్యాల ధార లాగా కనువిందుగా కనిపిస్తుంది" అన్నాడు. మమ్మల్ని ఆలయం లోపలికి తీసుకువెళ్లి ఇక్కడ అప్పట్లో విజయ విఠలుడి విగ్రహం ఉండేది. ఇప్పుడు ఆ విగ్రహాలను పండరీపురం తరలించారు. గర్భగుడికి ప్రదిక్షణ చేయడానికి ఒక పక్కగా కిందకు దిగడానికి మెట్లు ఉన్నాయి ఈ మెట్ల ద్వారా ఆలయానికి ఓ ప్రదక్షిణ చేసి రండి అని గైడ్ మమ్మల్ని కిందికి పంపారు అంతా చీకటి మయం .  

ఆలయం బయటకు తీసుకుని వచ్చి అక్కడ ఉన్న ఓ చెట్టును చూపిస్తూ ఇది ఎంతో పురాతనమైనది, 1856 సంవత్సరంలో అలెగ్జాండర్ అనే ఫోటోగ్రాఫర్ తీసిన ఫోటోలో ఈ చెట్టును మనం చూడొచ్చు. మమ్మల్ని  మెట్ల దగ్గర కూర్చోబెట్టి ఏనుగు శిల్పాల తొండాల మధ్యలో గుండా చెట్టు పడేటట్లు ఒక ఫోటో తీసి, ఏకశిలా రథం దగ్గర  మరో ఫొటో తీసి ఇచ్చారు. అద్భుతమైన సమాచారాన్ని ఇచ్చిన గైడ్ కి ధన్యవాదాలు చెప్పుకొన్నాం . కొంతసేపు ఏకశిలా రథాన్ని గమనించి పక్కనే ఉన్న మండపాల వైపు వెళ్లి అక్కడ స్థంభాలు పైన చెక్కిన అపురూపమైన శిల్పాలను గమనిస్తూ మరో గంట సమయం గడిపాం. సాయంత్రం నాలుగున్నర గంటలు అయ్యింది,భారంగా విజయ విఠలాలయానికి వీడ్కోలు చెబుతూ మా ప్రయాణం ప్రాచీన మార్గం గుండా విరూపాక్ష దేవాలయం వైపు కొనసాగించాం.

******************

ప్రాచీన మార్గం ద్వారా ప్రకృతిలో మా నడక:

 ఈ ప్రాంతాన్ని రామాయణ కాలంలో కిష్కింద అనేవారు . ఇక్కడ రామాయణానికి సంబంధించిన కొన్ని ప్రదేశాలు ఆనవాలుగా ఉండటం , పురాతనమైన గుడులు కూడా ఉండటం వలన దీన్ని ప్రాచీన మార్గం అంటున్నారు. తుంగభద్ర నది తీరం వెంట నడుచుకుంటూ మూడు కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉన్న విరూపాక్ష దేవాలయానికి మనం ఈ మార్గం ద్వారా చేరుకోవచ్చు. విఠల ఆలయం వెనకవైపు నుంచి మా ప్రయాణం సాగింది. దారిలో ఓ చోట ఎత్తుగా ఉన్న రెండు స్థంభాలు పైన  ఒక స్థంభం ఉంది, ఇదే రాయలవారి తులాభారం. దేవరాయులు వారు ఈ తులాభారంలో కూర్చుంటే ఆ భారానికి సమానమైన వజ్రాలు, బంగారాన్ని ప్రజలకు పంచేవారట. మా మార్గంలో  ఎన్నో పురాతన చిన్న చిన్న ఆలయాలు వస్తున్నాయి అన్నీ శిథిలావస్థలో ఉన్నాయి. ఇలా నడుచుకుంటూ వెళ్తుంటే మాకు ఓ పక్కన సుగ్రీవుని గుహ కనిపించింది ,ఆ గుహ వద్దనే ఆంజనేయుడు సీతమ్మ వారి నగలను దాచి  శ్రీరామునికి  ఆనవాళ్లు చెప్పారని తెలుస్తోంది. కొంచెం ముందుకు వెళ్తే అక్కడ ఒక ప్రాంతంలో కోటిలింగాలకు దారి అని రాసి ఉంది.కోటి శివలింగాలే  ఎలా ఉంటాయో అని మేము ఎంతో ఆశగా ఆ ప్రాంతంలోనికి వెళ్ళాం. వాటి జాడ ఎక్కడా కనబడలేదు. పక్కనే ఉన్న నదీ తీరం వద్దకు వెళ్లాం అక్కడ నల్లటి, ఎర్రటి రంగులో నునుపైన బండరాళ్లు ఒకదాని పై ఒకటి పేర్చి పెట్టినట్లు గా సహజసిద్ధంగా ఉన్నాయి. నది మీదుగా వచ్చే గాలిని , ఆ ప్రకృతి సోయగాలు చూస్తూ కొంతసేపు అలా ఉండిపోయాం. తిరిగి  మేము కోదండ రామాలయం చేరుకున్నాం,ఈ పురాతన ఆలయంలో విశేషం ఏంటంటే ఎత్తైన ఏకశిలపైన రాములవారు సీతా లక్ష్మణ సమేతంగా  హనుమంతునితో కాకుండా సుగ్రీవునితో  కొలువై ఉన్నారు. ఆ పక్కనే ఉన్న ప్రాంతం చక్రతీర్థం అక్కడ నుంచి పర్యాటకులు తెప్ప పడవల పైన రెండు కొండల మధ్య నదిలో విహారయాత్ర చేస్తూ సాయం సంధ్యని ఆశ్వాదిస్తున్నారు. చీకటి పడే సమయం అవుతుంటే వేగంగా హంపి బజారు మీదుగా విరూపాక్ష దేవాలయం వైపు మా అడుగులు వేశాము. రూమ్ కి వెళ్లి స్నానాలు ముగించుకుని విరూపాక్ష దేవాలయంలో అభిషేకం చేయించడానికి నేను, మోహన్ వెళ్ళాము . కార్తీక మాసం అవడం వల్ల గుడి వరండా దీపపు కాంతులతో ప్రజ్వరిళ్ళుతున్నది. అభిషేకం టికెట్ తీసుకొని గుడిలో ఒక 30 నిమిషాలు స్వామి అభిషేకాన్ని కనులారా చూస్తూ స్వామి ధ్యానంలో ఉండిపోయాం.  ప్రసాదం స్వీకరించి బయిట ఆవరణలోకి వచ్చాము. అక్కడ చాలా మంది యాత్రికులు విశ్రాంతి తీసుకుంటూ నిద్రపోవడానికి తమ పడకలను సిద్ధం చేస్తున్నారు .మేము సంతృప్తిగా భోజనాలు చేసి హంపి బజారు కి వెళ్ళాము. అక్కడ మా మూడు నెలల పాపకి కొన్ని చెక్క ఆట బొమ్మలు తీసుకున్నాను. 

*********************

ఆంజనేయుడు జన్మించిన అంజనాద్రి:

మూడవ రోజు ఉదయం మా ప్రయాణం ఆనెగొంది వైపు సాగింది. ముందుగా ఆనెగొంది ప్యాలస్ వద్దకు వెళ్ళాము. ప్యాలస్ లోపలికి వెళ్ళడానికి ప్రస్తుతం ప్రవేశం లేదు. ఉదయం కావడం వలన తూర్పు నుండి భానుని లేత కిరణాలు ప్యాలస్ గోడలపైన పడుతూ ప్యాలెస్ మల్లెలా తెల్లగా కనిపించింది . కాసేపు ఆ నిర్మాణాన్ని పరిశీలించి తిరిగి ఆంజనేయుని జన్మస్థలం అయిన అంజనాద్రి వద్దకు చేరుకున్నాం. తిరునాళ్ళు కి వచ్చినట్లుగా పార్కింగ్ లో చాలా వాహనాలు ఉన్నాయి. దర్శనం ఎక్కువ సమయం పడుతుందేమో అనుకొన్నాము.కొండపైన ఆలయం పైకి మెట్ల మార్గంలో చేరుకోవాలి. మెట్లు ఎక్కుతూ అక్కడ అక్కడ ఆగి చుట్టు పక్కల మంచుతో కప్పబడిన పరిసరాలను చూస్తూ కొండ పైకి చేరుకొన్నాం .పర్యాటక శాఖ వారు యాత్రికులు కోసం కొండపైన వ్యూ పాయింట్ లను చక్కగా ఏర్పాటు చేసారు . అంజనాద్రి ఎత్తైన కొండ ఎటు వైపు చూసిన కొండలపైన గుట్టలు గుట్టలుగా పోసిన బండరాళ్లు. మోహన్ "తమ్ముడు ఈ రాళ్ళను చూస్తుంటే రామసేతు  కట్టిన రాళ్ళలా లేవు, వారధి కట్టగా మిగిలిన బండరాళ్లు ఇక్కడ పోసారేమో లేకపోతే ఇక్కడ తయారు చేసిన బండి రాళ్ళను అక్కడికి తీసుకొని వెళ్ళడమో చేసినట్లు ఉన్నారు కదా" అన్నాడు.నిజంగానే కొండలపైన బండరాళ్లు ఎర్రటి రాతి గుండ్లు పేర్చినట్లే ఉన్నాయి. మేము ఆంజనేయుని దర్శనం చేసుకుని విహంగ వీక్షణం కోసం గుడి వెనుక వైపు ఒక కొండ నుండి మరో కొండకి  నిర్మించిన మార్గం మీదుగా నడుస్తూ  వెళ్ళాము. యాత్రికులు కోసం నిర్మించిన ఈ దారులు చాలా బాగున్నాయి. అందరూ గుంపులు గుంపులుగా కూర్చుని కబుర్లు చెప్పుకుంటూ ఒక వైపు పారుతున్న తుంగభద్ర నదిని, ఆవలి తీరంలో ఉన్న హంపీని ఇటువైపు ఉన్న కొండ గుట్టలను చూస్తూ వినోదిస్తున్నారు. మేము కొంచెం సేపు అక్కడ గడిపి కొండ కింద కి చేరుకున్నాం. కొబ్బరి బోండాలు తాగి కొంత ఉత్సాహాన్ని  తెచ్చుకొని ఆటో ఎక్కి తుంగభద్రలో పడవ ప్రయాణానికి బయిలుదేరాం.

******************

తుంగభద్రమ్మ ఒడిలో తెప్ప పడవలో విహారయాత్ర:

మా ఆటో నేరుగా తెప్ప పడవలు ఉన్న ప్రాంతంలో ఆగింది. ఇక్కడ తెప్ప పడవలో ప్రయాణం మంచి  అనుభూతి అట. మాకు ఎదురుగా ఒకామె నిరాశగా వెనుతిరిగి వస్తూ "ఇక్కడ తెప్ప విహారానికి రేట్లు ఎక్కువ చెబుతున్నారు అండి మనిషికి 500/- , 800/- అంటా అనవసరం " అంటూ ఆమె వాహనంలో ఎక్కింది. 

మేము నిర్వాహకుల వద్ద వివరాలు కనుక్కుని మాకు తెలుగు వచ్చిన పడవ నడిపే రైడర్ ని ఇవ్వమని అడిగాం. మా తెప్ప నడపడానికి  నాగరాజు అనే తెలుగు వ్యక్తి వచ్చారు. మోహన్ "నది లోతుగా ఉన్నట్లుంది, మాకు లైఫ్ జాకెట్లు ఇవ్వండి" అంటే ఇచ్చారు. ఇద్దరం బోర్లించిన బుట్ట పళ్ళెం ఆకారంలో ఉన్న తెప్ప ఎక్కాము. ప్రయాణం నెమ్మదిగా మొదలు అయ్యింది. నేను రైడర్ తో "మేము మంచి ఎండలో వచ్చామే, ఎలా ఉంటుందో మధ్యాహ్నం 11 గంటల సమయంలో ఈ ప్రయాణం". రైడర్ "ఎండగూర్చి మీరు అంతగా ఆలోచించ వద్దు. కింద చల్లటి నీరు మన ప్రయాణం కూడా అడవి చెట్ల నీడలో ఉంటుంది. మీరు ఆశ్వాదించండి". 

మోహన్ రైడర్ తో "ఈ నది ఎంత లోతు ఉంటుంది,మీకు ఈత వచ్చా" 

రైడర్ పడవ నడుపుతూ నదిలో కొంత నీటిని నోటి లో వేసుకుంటూ"బాగానే లోతు ఉంటుంది, నాకు ఈత బాగా వచ్చు, మరి మీకు"

మేము ఇద్దరం రాదని చెప్పాము.

రైడర్ " మేము ఈ తెప్ప నడుపుతున్నామంటే మాకు ఎంతో సాధన ఉంటుంది, పొరపాటున పడవ మునిగితే ఇద్దరు మనుష్యులు అయినా ఏటి ఒడ్డుకు లాక్కెళ్ళే విధంగా మేము  తయారై ఉంటాం సార్ " అని మాకు ధైర్యం చెప్పారు.

పడవ  అడవి వైపుకు  సాగుతోంది. రైడర్ నాగరాజు  కళ్ళలో ఏదో ఒక ఆప్యాయత కనిపించింది. 

నేను "అన్న మీ పేరు, మీరు తెలుగు బాగా మాట్లాడుతున్నారు. మీరు ఎక్కడ పుట్టి పెరిగారు"

రైడర్ "మాది మెహబూబ్ నగర్ సార్ , మా నాన్న వాళ్ళు ఇక్కడికి అప్పట్లో వచ్చి స్థిరపడ్డారు" . నది రెండుగా చీలి ఒక పాయ అడవిలోకి వెళుతుంటే అటు వైపు మా పడవ సాగింది. నదికి ఇరువైపులా పచ్చని చెట్లు.రైడర్ "అటు చూడండి సార్ ఈ అడవిలో ఎన్ని రకాల చెట్లో, ఇక్కడి చెట్లలో ఔషధ గుణాలు ఎక్కువట. కొంతమంది ఆయుర్వేదం కోసం ఇక్కడ నుండి తీసుకుని వెళతారు. 

నేను "ఐతే ,అటు నుంచి ఇటుగా సాగే ఈ గాలి పీల్చడం కూడా మన ఆరోగ్యానికి చాలా మంచిది అనమాట"

రైడర్ "అవును సార్".

మాటల్లో ఉండగా మాకు ఎదురుగా నీటిలో ఓ బండరాయి పడవను ఢీకొట్టబోతుంటే.. 

మోహన్ "అన్న నీటిలో బండరాయిని తాకబోతోంది మన పడవ" అన్నాడు.

రైడర్ చాకచక్యంగా సెకన్లలో పడవని నేర్పుగా  పక్కనుంచి తప్పించాడు. కొంత సేపు నిశబ్దం ఆవరించింది. ఆహా ఎంతటి నిశబ్దం , నదిలో పడవ ముందుకు సాగడానికి వేసే తెడ్డు చేసే సన్నటి నీటి చప్పుడు మాత్రమే వినపడుతోంది . అదో ప్రశాంతమైన ప్రదేశం. ఈ నిశబ్దంలో ఆనందం ఉంది, మాటల్లో చెప్పలేని హాయి ఉంది. మనస్సును కడిగేసే నిశబ్దం అది.  

మా పడవ నది ప్రవాహం వాలుకి సాగిపోతుంది. పైన అడవి నేరేడు చెట్లు మాకు గొడుగుల్లా  నీడపట్టాయి, ఎండ తెలియడంలేదు. ఒక వైపు పిట్టలు చేపల వేటలో నది మధ్య కొండ రాళ్ళు మీద గొప్ప ఏకాగ్రతతో తమ కార్యంలో నిమగ్నం అయ్యాయి. ఆ పక్షులను చూపిస్తూ రైడర్ నాగరాజు అన్న "సాయింత్రం ఇక్కడ పక్షులను చూడాలి సార్,ఎన్నో బారులుగా గుంపులుగా గుంపులుగా అడవిలో తమ గూళ్ళకు చేరుకునేటప్పుడు భలే ఉంటుంది". 

రైడర్ "అటు చూడండి కనిపించే ఆ పాలరాతి పైన ఫోటోలు బాగా వస్తాయి అక్కడ కాసేపు గడిపి ఫోటోలు దిగండి" అంటూ అటుగా మా తెప్పను నడపసాగాడు. ఆ పాల రాయి నది నీటి మధ్యలో మిట్ట మధ్యాహ్నం ఎండ తాకిడికి పసిడి ఛాయలో మెరుస్తూ మాకు స్వాగతం పలికింది .మా లైఫ్ జాకెట్లు తీసి కొంచెం సేపు ఆ పాలరాతి బండ మీద కూర్చొని 4 ఫోటోలు దిగి పడవలో తిరుగు ప్రయాణం ప్రారంభించాము . రైడర్ అక్కడ ప్రజల జీవన విధానం చెబుతూ కన్నడిగులు అందర్నీ కలుపుకుంటారు సార్ . ఇంతలో మరో తెప్ప పడవ మాకు ఎదురొచ్చింది. అందులో రైడర్ కేకవేస్తూ  "నాగరాజు చాలా మంది కస్టమర్స్ ఎదురుచూస్తున్నారు కొంచెం త్వరగా వెళ్ళండి" అన్నారు. ఇక మా రైడర్ పడవ నడపడంలో గేరు మార్చాడు . మోకాళ్ళ మీద కూర్చుని అటువైపు, ఇటువైపు తెడ్డు తో నీటిని నెడుతూ వేగం పెంచాడు. ఇప్పుడు మా ప్రయాణం నీటి ప్రవాహానికి ఎదురుగా సాగుతోంది. ఇలా ఒక గంటపాటు తుంగభద్రమ్మ ఒడిలో సాగిన మా ప్రయాణం నాకు, మోహన్ కి ఎంతో నచ్చింది, ఒడ్డుకు చేరాము. నాగరాజు అన్నకి మనస్పూర్తిగా ధన్యవాదాలు చెప్పి పడవ ప్రయాణం టికెట్ ధర చెల్లించి ఆటోలో కూర్చుని ప్రయాణం మొదలు పెట్టాము. ఇంతలో రైడర్ నాగరాజు అన్న మా ఆటో దగ్గరకు వచ్చి "వెళ్ళిరండి సార్,జాగ్రత్త " అంటూ వీడ్కోలు చెప్పాడు. ఆటో నడక ప్రారంభం అయ్యింది. నా మనసులో ఆలోచన "కొంత సేపటి క్రితం మా ప్రయాణం ,నాగరాజు అన్నతో పడవలో.. మరి ఇప్పుడు ఇద్దరవి వేరు, వేరు ప్రయాణాలు.. ఎంత చిత్రం కదా మనిషి చేసే ప్రయాణాలు.." .

**************

పంప సరోవరం, దుర్గ గుడి, తుంగభద్ర డ్యాం సందర్శన :

మా తరువాత మజిలీ పంప సరోవరం వైపు అంజనాద్రి పక్కనుంచే సాగుతుంది, దూరం నుంచి చూస్తుంటే అంజనాద్రి కొండ ఒక వైపు ఆంజనేయ స్వామి లాగా ఉన్నట్లు చూపులకు వింత గొలిపే రీతిలో ఉంది. మోహన్ కి చూపిస్తే నిజమే తమ్ముడు నాకు అలాగే కనిపిస్తుంది అన్నాడు. పంప సరోవరం లో లక్ష్మీ దేవి ఆలయంలో దర్శనం చేసుకున్నాం. పక్కనే శబరీ ఆశ్రమం చూపించారు, శబరి ఆశ్రమం పైకి వెళ్ళి చుట్టూ ప్రదేశాలు చూడటానికి ఇనుప మెట్లు ఉన్నాయి. అక్కడ వ్యూ పాయింట్ నుంచి ఎర్రటి బండరాళ్లతో చుట్టూ ఉన్న కొండ గుట్టలను, కింద పంప సరోవరాన్ని చూడటం ఎంతో  బాగుంది. తిరిగి మేము విజయ దుర్గా దేవాలయానికి వెళ్ళాము. అక్కడ అమ్మవారి ఆలయం పునర్నిర్మాణం జరుగుతోంది. మధ్యాహ్నం హారతి ఇస్తున్నారు,దర్శనం చేసుకుని దుర్గ గుడి పక్కన వాలి గుహ చూడటానికి వెళ్ళాము . వాలి మార్గంలో కోటగోడలోకి ప్రవేశించే ప్రవేశ ద్వారం వద్ద కోట నిర్మాణం బాగుంది. పాత సినిమాల్లో చూపించినట్లు కోటగోడ ఠీవీగా ఉంది. కొంత దూరం నడచి వెళ్ళి వాలి గుహని చూసాము. ప్రస్తుతం అక్కడ ఏమీ లేదు.అప్పట్లో ఇక్కడ వానరాలు ఎలా ఉండేవారు  అని ఊహించుకొంటూ పక్కనే ఒక చిన్న గుడిలో  హనుమంతుడు లేదా వాలి, శివుడు ఇద్దరు ఒకటే ఒకటే పీఠంపైన కొలువై పూజలు అందుకుంటున్నారు. వారి  దర్శనం చేసుకుని బయిటకు వచ్చాం. మధ్యాహ్నం భోజనం చేసి తుంగభద్ర నది మీద ఉన్న తుంగభద్ర డ్యాం చూడటానికి బయిలుదేరాం. సుమారు 30 కిలోమీటర్ల ప్రయాణం, దారిలో శిథిలమై అనాథలుగా మారిన కొన్ని పురాతన కట్టడాలు కనిపిస్తున్నాయి. ఇలాంటి పురాతన కట్టడాలు ఒకటి మా ఊరిలో  ఉంటే ఎలా ఉండేదో అనే ఊహ.. మోహన్ ఆటోలోంచి కొండలను గమనిస్తూ వాటి ఆకారాల్లో జంతువులను, వానరాలను ఊహించుకొంటూ నాకు తన ఊహను నా కళ్ళతో చూడమని చెబుతున్నాడు.చుట్టూ వరిపొలాల మధ్యనుండి మా ప్రయాణం తుంగభద్ర వైపు సాగుతుంది. దూరంగా పవన విద్యుత్తు గాలి మరల రెక్కలు తిరుగుతూ కనిపించాయి. మోహన్ నవ్వుతూ "ఈ ఊరంతా సరిపడా గాలికోసం పెద్ద ఫ్యాన్ లు పెట్టుకున్నారనమాట అంటూ ఆ గాలి మరల గమనాన్ని చూపించాడు", ఎక్కువగా అలసిపోయి ఉండటం వలన మోహన్ నిద్రలోకి వెళ్ళాడు. నేను ఆటో డ్రైవర్ ఇద్దరం కొంచెం సేపు మాట్లాడుకున్నాం. డ్రైవర్ "మేము తెలుగు సినిమాలు బాగా చూస్తాం అన్న, చాలా బాగుంటాయి అని  చెప్పాడు" . కాసేపటికి తుంగభద్ర డ్యాం ప్రవేశ ద్వారం వద్దకు చేరుకున్నాము. లోనికి టికెట్ తీసుకొని డ్యాం వద్దకు వెళ్లడానికి బస్ ఎక్కాము. ఐదు నిమిషాల్లో మమ్మల్ని డ్యాం వద్ద దింపారు , అందరూ ఉత్సాహంగా బస్ దిగి డ్యాం చూడటానికి వెళ్ళాము. కానీ సెక్యూరిటీ యాత్రికులను ఉద్దేశోంచి" డ్యాం వంతెన పైకి ప్రవేశం లేదు. బయిట నుంచే చూడాలని చెప్పారు". మేము కొంత నిరాశకు లోనయ్యాం, పక్కనే ఉన్న పార్కులోనికి ప్రవేశించి డ్యాం వద్ద నీటి మట్టాన్ని చూసి ఆశ్చర్యపోయాం. ఎటు చూసినా నీరే.. డ్యాం నిండు గర్భిణిలా ఉంది. ఆవైపు తీరం ఎక్కడ ఉందా అని చూస్తే ఆకాశం చివరే కనిపిస్తుంది.. ఇంత పెద్ద డ్యాం ని చూడటం జీవితంలో ఇదే మొదటిసారి, పార్కు లో కూర్చుని ఏమైనా తిందాం అంటే అక్కడ వానర సైన్యం చేస్తున్న అల్లరి చూసి కుదరదు అనుకున్నాం.చల్లని సాయంత్రాన ఒక షాపు వద్ద కప్పు టీ అందుకుని ఒక్కో గుక్కను ఆశ్వాదిస్తుంటే శరీరం తేలికైనట్లు కొత్త హుషారు వచ్చింది.  లైట్ హౌస్ కి దారి ఎటువైపు అని షాపు యజమానిని అడిగాం. ఆమె దారి చూపించారు. అక్కడికి ఇద్దరం బెయిలు దేరాం. కొండ పైన లైట్ హౌస్ చేరుకోవడానికి మెట్ల దారి చుట్టూ ఉన్న వాతావరణం చిన్నపాటి అడవిలో ప్రయాణం చేస్తున్నట్లు ఉంది . 

 పచ్చని చెట్ల మధ్య గుండా , సాయింత్రం పూట కొండ పైన పక్షులు చేసే కిలకిలరావాలతో అడుగు ఆనందంతో పడుతుంది. ఓ 10 నిమిషాల్లో పైకి చేరుకున్నాం. అక్కడ నుంచి చూస్తే డ్యాం అంతా చక్కగా కనిపిస్తుంది. డ్యాం లోంచి వచ్చే నీరు మరిలే దారులు కూడా స్పష్టంగా కనిపిస్తున్నాయి.ఆకాశంలో అస్తమిస్తున్న సూరీడు కిరణాలు డ్యాం నీటి పైన పడి పరావర్తనం చెందడం వలన అద్దం మీద సూరీడు పడినట్టుగా ఉండి డ్యాం నీటిని నేరుగా చూడలేకపోయాము. లైట్ హౌస్ పక్కనే ఉన్న పార్కులో గడ్డి పైన నడుం వాల్చి పడుకొని ఆకాశం వైపు చూస్తుంటే శూన్యంలోకి తొంగి చూస్తున్నట్లు అనిపించింది. కొంత సేపటికి మోహన్ "చక్రి లే నువ్వు పడుకున్న చోట చీమలు ఎన్ని ఉన్నాయో చూడు" అంటూ లేపాడు . ఆ చీమలు నన్ను తమ ఇంటికొచ్చిన అతిథి అనుకున్నాయి కాబోలు. ఏ ఇబ్బంది కలిగించలేదు. తిరిగి కిందకి ప్రయాణం అయ్యాము. డ్యాం వద్ద కొన్ని ఫోటోలు దిగి వేరుశనక్కాలు కొనుక్కుని తింటూ నడుచుకుంటూ గేటు బయిటకు చేరుకొన్నాం. మమ్మల్ని ఆటో డ్రైవర్ Hotel Hampi International వద్ద దింపాడు. మేము 07:00 గంటలకే భోజనం చేసాము, ఆహారం రుచికరంగా ఉంది. తరువాత Reciption దగ్గరకు వెళ్ళి మా రైలు 11:30 గంటలకు, అప్పటి వరకు ఇక్కడ కూర్చోవచ్చా అంటే ఇబ్బంది ఏమిలేదు సార్ మీరు ఇక్కడ కూర్చుని తాపీగా రిలాక్స్ అవ్వండి అని నవ్వుతూ చెప్పారు. 12:00 గంటలకు హైదరాబాద్ కి రైలు ఎక్కాం. హంపి జ్ఞాపకాలు కొన్ని రోజుల వరకు నన్ను వెంటాడుతూనే ఉన్నాయి.

**************

హంపి యాత్రికులకు కొన్ని సూచనలు:

1.చాలా ప్రదేశాల్లో మనం కొండలు ఎక్కి దిగవలసి ఉంటుంది కాబట్టి మంచి షూ తీసుకుని వెళ్ళండి, చేతిలో ఒక నీటి బాటిల్ అందుబాటులో పెట్టుకోండి.

2.BSNL కాకుండా ఇతర నెట్వర్క్ సిగ్నల్స్ తక్కువ ఉంటాయి. GPay, Phone PE పనిచేయకపోవచ్చు. చేతిలో కొంత డబ్బులు పెట్టుకోండి. ఇంటి దగ్గర వాళ్ళకి ముందుగా చెప్పండి సిగ్నల్స్ తక్కువ ఉంటాయి అని. మీరు ఉండే రూం దగ్గర వైఫై సౌకర్యం తీసుకుని కాల్స్ కి ఉపయోగించండి.

3.విరూపాక్ష దేవాలయం కి ఎడమ చేతి పక్కన (Public Toilets పక్కన) చాలా తక్కువ ధరలో గదులు అద్దెకు దొరుకుతాయి. మాకు 600/- ఒక రోజుకు చొప్పున తీసుకున్నారు.

4.హంపి పరిసర ప్రాంతాల్లో వానరాలు (కోతులు) ఎక్కువ ఉంటాయి. అవి మనల్ని ఏమి ఇబ్బంది పెట్టవు కాని ఒక వస్తువు మీ చేతిలో కాకుండా పక్కన పెట్టి మనం ఆదమరచి ఉన్నామంటే తీసుకుని వెళ్లే అవకాశాలు ఉంటాయి జాగ్రత్త.

5.హంపిలో చాలా బాగం బహమనీ సుల్తానులు దాడికి మరియు ప్రకృతి వైపరీత్యాలకు చాలా వరకు ధ్వంసం అయ్యాయి. మనం ఇప్పుడు కేవలం 10% వరకు చూడవచ్చు . మరీ ఎక్కువగా ఊహించుకొని వెళ్ళి నిరాశ చెందవద్దు.

6.విరూపాక్ష , విజయ విఠల దేవాలయం దగ్గర గైడును పెట్టుకోండి, చాలా తక్కువ ధరలో వస్తారు. ఒక మ్యాప్ లేదా గైడు పుస్తకం అన్ని భాషల్లో దొరుకుతున్నాయి. అది మన దగ్గర ఉంటే చాలా సౌలభ్యంగా ఉంటుంది.

7. హంపి లో సంచరించడానికి బైక్ అద్దెకు ఇస్తారు, మనకు ఆటోలు కూడా దొరుకుతాయి , ఎన్ని కిలోమీటర్లు ఎన్ని ప్రదేశాలు చూపిస్తారు అనే దానిమీద మీరు మాట్లాడుకోవల్సి ఉంటుంది. సైకిల్స్ కూడా అందుబాటులో ఉన్నాయి. 

ఈ క్రింది పుస్తకాలు యాత్రకు, యాత్ర రచనకు సహకరించాయి 

 - సమాప్తం -

హైదరాబాద్ నుంచి హంపి వరకు : మా విజయ నగర విహార యాత్ర - (Part 2)

 

శ్రీకృష్ణ దేవరాయలు నిర్మించిన చిన్ని కృష్ణుని గుడి, లక్ష్మి నరసింహ విగ్రహం, నీటిలోని శివలింగాల సందర్శన:

ఉదయం 06:00 గంటలకే లేచి సిద్దం అయ్యాం,విరూపాక్ష దేవాలయం పక్కనే టిఫిన్ చేసి హుషారుగా ఆటోలో బయలుదేరాం. ముందుగా బాలకృష్ణుని ఆలయం వద్దకు వెళ్ళాం .  ఆటో డ్రైవర్ వినయ్ మాకు గైడుగా  కొన్ని విశేషాలు చెప్పారు. అవి "ఈ గుడిలో చిన్ని క్రిష్ణుడుని  కృష్ణ దేవరాయలు ఒరిస్సా నుంచి ఇక్కడికి తెచ్చారు, గాలి గోపురంలో దశావతారాలు మనం చూడవచ్చు". నేను మోహన్ ఇద్దరం దశావతారాలు చూసి ఏది ఏ అవతారమో చర్చించుకుని లోనికి ప్రవేశించాం. ఎంతో సుందరమైన గుడి చుట్టూ ఆహ్లాదకరమైన ఆవరణ, ప్రాకారం లోపల అందంగా చెక్కిన స్తంభాలు, కార్తీక మాసపు ఉదయం  గుడిలో మనస్సు ప్రశాంతంగా అనిపించింది. గుడి లోపలికి వెళ్ళే మార్గంలో ఎడమ పక్కన మెట్లకు ఇరువైపులా ఏనుగులను చాలా చక్కగా చెక్కారు, ఆ ఏనుగుల పక్కనే రెండు నిమిషాలు కూర్చుని ఒక పక్కన చలి , మరోవైపు గోరు వెచ్చని సూర్యకిరణాల స్పర్శను హాయిగా ఆశ్వాదించాం, లోపల విగ్రహాలు లేవు. గుడి చుట్టూ ఒక ప్రదిక్షణ చేసి  గాలి గోపురం దగ్గరకు వచ్చాము. ఇక్కడ గోపురం పైన రాజు(దేవరాయలు), యుద్దానికి బయిలుదేరిన సైనికులు,గుర్రాలను జీవ కళ ఉట్టిపడే విధంగా శిల్పులు మలిచారు, కాసేపు ఆ శిల్పాలలో ముఖ కవళికలు గమనించాం. ఈ ఆలయం ఎదురుగా పెద్ద బజారు ఉంది, ఇక్కడ సరుకుల విక్రయాలు చేసేవారట.

కృష్ణుడు గుడి దగ్గర ఆటో ఎక్కి ఒక్క మలుపు వచ్చామో లేదో ఆటో డ్రైవర్ మరో సందర్శన ప్రదేశం వచ్చింది సార్ అన్నాడు. ఎదురుగా యోగా ముద్రలో నాగశేషుని పై 21 అడుగుల ఏకశిలా లక్ష్మి నరసింహ స్వామి, స్వామి వద్దకు చేరే దారికి ఇరువైపులా పచ్చని గడ్డి పెంచారు. నరసింహ స్వామిని చూసి మోహన్ "అచ్చంగా శబిరమల అయ్యప్ప లా ఈ నరసింహ స్వామి కూడా చిన్ముద్రలో కూర్చుని ఉన్నాడు గమనించావా తమ్ముడు" అన్నాడు.లక్ష్మీ నరసింహ అన్నారు కదా కాని స్వామి ఒడి లో అమ్మవారి విగ్రహం లేదు, కేవలం అమ్మవారి చేయి కనిపిస్తుంది, ఆ విగ్రహం సుల్తానులు చేసిన దాడిలో వేరుచేసి ఉంటారు. పక్కనే పెద్ద శివలింగం ఈ లింగం కింద తుంగభద్ర నీరు 365 రోజులు ఉంటుందట, అక్కడ పూజారి గారు ఉన్నారు. మేము దర్శనం ముగించుకుని షూలు వేసుకుంటూ ఉండగా ఒక బస్సులో స్కూల్ విద్యార్థులు గుంపులుగా దిగారు, వాళ్ళకు మాష్టారు వివరంగా చెబుతుంటే ఆసక్తిగా వింటున్నారు. "శిలలపై శిల్పాలు చెక్కినారు పాటలో" మనం ఈ నరసింహ, శివలింగాల ను చూడవచ్చు.అక్కడ నుంచి రెండు నిమిషాలు ప్రయాణంలో ఉద్దాన వీరభద్ర స్వామి గుడి దగ్గరకు చేరుకున్నాము, 16 అడుగులు ఎత్తైన ఏకశిలా విగ్రహం భారీ ఆయుధాలు ధరించిన వీరభద్ర స్వామిని దర్శించుకుని బయిటకు వచ్చాం . డ్రైవర్ వినయ్ చండికేశ్వర టెంపుల్ దగ్గరకు మమ్మల్ని తీసుకొని వెళ్ళి గుడి స్థంబాలు పైన సంగీతం ఎలా వస్తుందో చేతులతో వాయించి చూపాడు.‌ రాతి పైన పలికే సంగీతానికి, గంటలా మోగుతూ ఉంటే ఆ స్థంభాన్ని స్పర్శించి మేము ప్రయత్నించాం , మాకు మోగలేదు.

***************

రాణి వాసం వైపు ప్రయాణం:

ఆటోలో మా ప్రయాణం సాగుతుంది, డ్రైవర్ ఓచోట ఆపి అవే Sister Stones (అక్కచెల్లెళ్ళ  రాళ్ళు) అని చూపించాడు. పెద్ద రాతి బండలు ఒకదాన్ని ఒకటి ఆనుకొని ఉన్నాయి. అప్పట్లో ఇక్కడ ట్రెక్కింగ్ చేసేవారని ఆ రాతి బాగాలపైన ట్రెక్కింగ్ చేయడానికి అనువుగా ఉన్న గుర్తులు చూపించాడు, అక్కడ నుంచి భూగర్భ శివాలయం వైపు మా ప్రయాణం సాగింది. భూగర్భ శివాలయం ఎదురుగా ఒక పార్క్ లాగా యాత్రికులు కోసం ఏర్పాటు చేసారు. కిందికి దిగడానికి కొన్ని మెట్ల చుట్టూ గడ్డి చక్కగా పరుచుకుంది, కిందికి దిగి శివాలయం చూద్దామని వెళ్ళాము గుడి లోని స్థంబాలు వద్ద నీటి మట్టం కనిపించింది,లోపలికి వెళ్ళే పరిస్థితి లేదు ,బయటి నుంచే చూసాము. ఈ గుడి పునః నిర్మాణం జరుపుకుంది. తిరిగి ఆటో ఎక్కి ప్రయాణం సాగించాం, వెళ్ళే దారిలో పెద్ద, పెద్ద రాతి బావిలాగా తొట్టిలాంటి నిర్మాణాలు కనిపించాయి.అందులో ఏనుగులకు ట్రైనింగ్ ఇస్తారని వినయ్ చెప్పాడు. అప్పట్లో ఎన్నో గొప్ప యుద్దాలు చేసిన ఏనుగులు శిక్షణా ప్రదేశం ఇదేనా అని వింతగా చూసాము. కొంచెం ముందుకు వెళ్ళగానే కుడివైపు నాణాలు ముద్రించే స్థలం ఇదే అంటూ చూపించాడు డ్రైవర్. నేరుగా మా ఆటో రాణివాసం దగ్గర్లో ఆగింది. వినయ్ "సార్ ఇక్కడ మీకు టికెట్ ఇస్తారు, అది జాగ్రత్తగా ఉంచుకోండి. ఇదే టికెట్ పైన మీరు ఏకశిలా రథం ఉన్న విఠల ఆలయం, కమలాపురం మ్యూజియం సందర్శించవచ్చు అని సూచించాడు.

***************

రాణి వాసం, అందమైన గజశాల, ఖజానా :

లోనికి ప్రవేశించాము, ఎడమ వైపు ఎత్తైన పీఠం లాగా ఓ ప్రాంతం కనిపించింది, అవే రాణివాసం పునాదులు. గోడలు ఏమీ లేవు ఆ పునాదులు నిర్మాణ శైలి గమనించాము.ఎదురుగా చిన్న స్నాన ఘట్టం ఉంది. కొంచెం ముందుకు వెళితే కుడివైపున ఓ కట్టడం ఎండకు బంగారు రంగులో మెరిసిపోతోంది అదే పద్మమహల్ , చుట్టూ పచ్చటి తివాచిలా పెంచిన గడ్డి మధ్యలో నిండుగా రెండు అంతస్తుల కట్టడం మా కళ్ళముందు నిలబడి ఉంది. దాని ఆర్చ్ ల పైన అందమైన శిల్పకళా నైపుణ్యం ఆభరణాలు పేర్చినట్లుగా మలిచారు.వివిధ రకాల డిజైన్ లను చూస్తూ కాసేపు ఉండిపోయాము. కొంచెం ముందుకు వెళితే ఓ చిన్న గోడ. గోడ దాటుకొని లోనికి ప్రవేశించి చూసాం, అద్భుతం కళ్ళముందు మాయ జరిగినట్లుగా విశాలమైన ప్రదేశంలో ఏనుగల భవన సముదాయం నిండుగా కనుల పండువగా ప్రత్యేక్షమైంది. వివిధ రకాలుగా సుందరమైన ఆకృతుల్లో రాతిగుండ్లు పైన పేర్చినట్లు వరుసగా 11 ఏనుగు శాలలు, ఆ నిర్మాణ శైలి మన కంటిని పక్కకు తిప్పనివ్వదు, పైన చెక్కిన ఆకారాలు చూపరులను కట్టిపడేస్తున్నాయి.దాని లోనికి ప్రవేశించాం ఒక దానిని నుంచి మరో దానిలోకి మనిషి వెళ్ళే దారి ఉంది. ఏనుగులకు నివాస యోగ్యంగా ఎలా నిర్మించారో చూసాం. పక్కనే సైనికుల భవనం ఇప్పటికీ చెక్కు చెదరకుండా ఉంది. లోపల ప్రస్తుతం విగ్రహాలు ఏర్పాటు చేసారు. సైనికులు భవనం ఎదురుగా రంగ దేవాలయం అంటే అటువైపు వెళ్ళాం, అది శిథిలావస్థలో ఉంది , అక్కడ నాట్య సాధనలు జరిగేవట.అక్కడి నాట్య మండపంలో వివిధ రకాల నాట్య భంగిమలు ఉన్నాయి. తిరిగి వెనక్కి వెళుతూ మరోసారి గజశాలను దూరం నుంచి వీక్షించి , ఖజానా భవనంలోకి ప్రవేశించాము. ఇది ప్రస్తుతం ఒక చిన్న మ్యూజియం లాగా ఏర్పాటు చేసారు. ఇందులో నాకు బాగా నచ్చినవి సూక్ష్మ విగ్రహలు , అప్పటి ఉంగరాలు మరియు మణులు. ఆ ఉంగరాలను చూసి ఏ రాజో ఏ రాణో పెట్టుకున్న ఉంగరమో కదా ఇది అని మనసులో అనుకున్నాను. తరువాత మధనిక అనే శిల్పం ఎంతో సౌందర్యంగా మన బాపుగారి బొమ్మలా ఉంది. ఆ చిన్న శిల్పం పైన సూక్ష్మంగా ఆభరణాలు భలే చెక్కారు. తిరిగి బయిటకు వచ్చాము, మిత్రుడు మోహన్ పైకి చూపిస్తూ "చూసావా ఖజానా చూరు అంచుల్లో పాము పడగలు విప్పినట్లు చెక్కారు , ఇది ఖజానా కదా ఇటు వైపు వస్తే ప్రమాదం జాగ్రత్త అని హెచ్చరికగా ఆ పాము పడగలు అలా చెక్కి ఉండవచ్చు" అన్నాడు.

*****************

హజారా రామాలయం: అద్భుతమైన శిల్ప కళా సృష్టి: 

హంపి లో శిల్పకళకు ప్రధాన ఆకర్షణ ఈ హజార రామ మందిరం, "రాయలు కుటుంబ సభ్యుల కుటుంబ వేడుకలకు  ఈ గుడి వేదిక అవుతుంది అంట ,అదిగో ఈ గుడికి ఎదురుగా పెద్ద మార్కెట్ ప్రాంతంలా ఉంది కదా ఇదే అప్పట్లో పాన్ సుపారి మార్కెట్" అని డ్రైవర్ వినయ్ చెప్పాడు. గుడి లోనికి ప్రవేశించాం ఎటువైపు చూసినా ప్రాకారాలు పైన శిల్పాలే శిల్పాలు.. ఆకలితో ఉన్నవాడికి విస్తరి నిండుగా నోరూరించే రకరకాల పిండివంటలతో విందు భోజనం వండించి తినమనట్టు ఉంది నా పరిస్తితి,ముందుగా ఎటు వైపునుండి మొదలు పెట్టాలి అని కొంచం తికమక పడ్డాను, తరువాత తేరుకొని ముందు ఆలయం గర్భగుడి వైపు అడుగేశాం . ఇక్కడ కూడా విగ్రహాలు లేవు. గర్భ గుడి తలుపులు వేసి ఉన్నాయి. దేవాలయం మధ్య భాగంలో కమనీయమైన నల్లటి నునుపైన  4  స్థంబాలు ఉన్నాయి. వాటి పైన శిల్పాలు అద్భుతంగా చెక్కారు. అవి దాడికి గురి అయ్యి కొంత పాక్షికంగా దెబ్బతిన్నాయి. మేము ఆలయం ఎడమ వైపు నుంచి ప్రాకారం పైన శిల్పాలు చూడటం ప్రారంభించాము. చూడగానే నాకు బాగా నచ్చింది బాల రాముడు/బాల కృష్ణుడుని అమ్మ ఎత్తుకుని ఉన్న సుందరమైన శిల్పం‌. కొంచెం ముందుకు వెళితే సీతమ్మను దశకంఠ రావణుడు ఆకాశ మార్గాన తీసుకొని వెళుతున్న దృశ్యం. మరికొంచెం ముందుకు వెళితే ఒక స్త్రీ మూర్తి ఒడిలో బాణంతో గాయపడిన భర్త, పక్కనే బాలుడును పెట్టుకొని ఎదురుగా ధనుర్దారి అయిన వ్యక్తితో సంభాషిస్తునట్లు ఉంది. మా ఫ్రెండ్ మోహన్ ని పిలిచి కిష్కింధ కాండలో ఈ ఘట్టం చెప్పగలవా అని అడిగాను, తను "తారా విలాపం" అని సరిగ్గా సమాధానం ఇచ్చాడు.ఇలా చూస్తూ ఒక్కో శిల్పాన్ని గమనిస్తూ ముందుకు సాగూతుంటే "రాతిని నాతిగ మలచిన రాముడివా" అనే పాట గుర్తు చేస్తూ అహల్యా ఉదంతం. మరోచోట రాముని బాణం దాటికి గాలిలో లేస్తున్న అసురుల తలలు ఇలా ఆలయ ప్రాకార గోడలపై ఎటు చూసినా సుందరమైన దృశ్య శిల్పకావ్యం 1000 శిల్పాలతో చెక్కారు కాబట్టే హాజరా రామాలయం. మోహన్ బయిట నుంచి తమ్ముడు అని కేక వేశాడు, వెళ్ళి చూసాను ఎడమ వైపు ఆలయ ప్రహరీ గోడ పైన పుత్ర కామేష్టి యాగం చేస్తున్న దశరథుడు. సాథన చేస్తున్న నలుగురు రాజకుమారులు శిల్పాలు అబ్బురపరిచాయి. ప్రహరీ బయిట గోడపై బారులగా కదిలి సాగుతున్నట్టు గుర్రాలు , ఏనుగులు , సైనికుల పరివారం,వాటి పైన నాట్యం చేస్తున్న వారిని చూసి మోహన్ నవ్వుతూ "అప్పట్లో వీళ్ళు సైనికులను ప్రేరేపించే చీర్ గాల్స్ ఏమో తమ్ముడు" అని సరదాగా అన్నాడు. ఈ ఆలయం శిల్పకళా నైపుణ్యం ఎంత సేపు చూసినా మళ్ళీ మళ్ళీ చూడాలనిపించే విధంగా తనివితీరదు. ఆసక్తి ఉంటే ఒకపూట పడుతుంది. కొంతమంది అలా వచ్చి రెండు ఫోటోలు దిగేసి అక్కడ నుంచి మాయమవుతున్నారు . శిల్పాలు అంటే ఇష్టం ఉన్నా వారికి మాత్రం మంచి ప్రదేశం. రామాయణం క్విజ్ లాగా ఏది ఏ ఘట్టమో చెప్పండి అని మనల్ని ప్రశ్నిస్తుంది. నేను మనసులో ఏ మూల మిస్ చేయలేదు కదా అనుకుంటూ ఓ మంచి  ప్రదేశాన్ని వీడి వెళుతున్నందుకు  భారంగా ఆటో ఎక్కాను.

**************

రాజుగారి దర్బారు, రహస్య సమావేశం మందిరం,మహానవమి దిబ్బ : 

హజారా రామాలయం కుడివైపున కొంత దూరం వెళ్ళాక పునాదులతో ఉన్న ఒక ప్రాంతం దగ్గరకు చేరాము . నేను బోర్డు పైన వివరాలు చదువుతూ ఉండగా ఒక వ్యక్తి వచ్చి సార్ ఇక్కడ అంతా శిధిలాలు, పునాదులే ఉన్నాయి, చూస్తే అర్థం కాదు మీకు నేను అర్థం అయ్యే విధంగా చెబుతాను ఒక 150 /- ఇవ్వండి చాలు అన్నాడు, నేను సరే అన్నాను. ఆయన వివరంగా చెబుతూ "ఇదే రాజుగారి దర్బారు జరిపే స్థలం , ఇక్కడ ఎత్తైన వేదిక పైన రాజు గారు కూర్చుని ప్రజల సమస్యల్ని తీరుస్తూ ఉంటారు. అదిగో ఆ కనిపించేదే రాజు గారి అంతఃపురం అప్పట్లో గంధపు చెక్కలు తో నిర్మితమై ఉండేదట. ఇక్కడ చూడండి ఇవి సామంత రాజుల కోసం ఏర్పాటు చేసిన భవనాలు (Guest houses). ఇవన్నీ తాను చెబుతుంటే ఆ పునాదులు పైన నా ఊహాజనిత సామ్రాజ్యాన్ని మనో ఫలకం పైన నిర్మించుకున్నా.. కొంచెం ముందుకు  వెళ్ళాము,  అక్కడ రాజు గారు మాట్లాడే రహస్య సమావేశ మందిరం అని భూమిలోనికి మెట్లు ద్వారా 10 అడుగులు పైగా లోనికి తీసుకుని వెళ్ళాడు. మధ్యాహ్నం 12:00 అవుతున్నా లోపల అంతా కటిక చీకటి గా ఉంది, ఓసారి ఈ రాతి స్తంభాన్ని తాకండి అని చూపించాడు. చల్లగా , నున్నగా ఉంది. అక్కడ మరో మలుపు తిప్పి రహస్య మందిరంలోకి తీసుకుని వెళ్లి ఇక్కడ రాజుగారు రహస్య సమావేశాలు నిర్వహించేవారు . దీని పైన ఒక నీటితొట్టి ఉంటుంది. ఇక్కడ మహామంత్రి తిమ్మరుసు, రాజుగారు ఇద్దరు కలిసి రహస్యంగా సమావేశాలు నిర్వహిస్తారు. ఇక్కడ ఎదురు ఎదురుగా కాకుండా వెనుకకు తిరిగి కూర్చుని మాట్లాడతారు అని చెబుతూ మరో మార్గం ద్వారా బయిటకు తీసుకుని వచ్చి నాట్య మండపం దగ్గర ఏనుగుల తొండాల పైన చేతితో మోగించి గంట శబ్దం పలికించాడు. మరి కొంచం ముందుకు వెళితే అక్కడ ఒక సుందరమైన మెట్లతో కోనేరు దానికి ఎదురుగా అమ్మవారి దేవాలయం ఉంటుంది అని చూపించాడు.‌ నిజంగా ఆ‌ కోనేరు ఎంతో బాగుంది‌, ఇది తవ్వకాలు లో బయిట పడింది అంటే.  ఈ కోనేటి కి తుంగభద్ర నుంచి రాతి కాలువలు ఉంటాయని వాటిని చూపించాడు. వాటి పక్కనే సైనికులు భోజనాలు చేసే రాతి పళ్ళాలు వాటిలో కూరలు వేసుకోవడానికి గుంటలు కూడా ఉన్నాయి, వాటి పైన కూడా తన చేతితో మోగించి ఇవి కూడా సంగీతం పలికిస్తాయి సార్ అన్నాడు. మా నడక మహా నవమి దిబ్బ వైపు సాగుతుంది. గైడు దేవరాయలు కుటుంబం, ఆయన సంతానం గూర్చి  చెబుతూ ఒక పెద్ద నీటి తొట్టె దగ్గర తీసుకెళ్ళి ఇది హోళీ ఉత్సవాలు జరిగే ప్రదేశం సార్. అప్పట్లో ఇక్కడ ఘనంగా హోళీ జరిగేదట. మేము ఎదురుగా ఓ పెద్ద రాతి దిబ్బలాంటి ప్రాంతం వద్దకు వచ్చాం ఇదే మహానవమి దిబ్బ . గైడు "ఇక్కడ దసరా వేడుకలు ఘనంగా జరుగుతాయి, అక్కడ శిల్పాలను గమనించండి విదేశీ వర్తకులను మేలిమి గుర్రాలతో చూడవచ్చు, అప్పట్లో వీళ్ళు ఈ గుర్రాలను మన రాజుగారికి ఇచ్చి మన దగ్గర మణులు, వజ్రాలు మారకం ద్వారా తీసుకుని వెళ్ళేవారట". ఆ మహానవమి దిబ్బ పైన నాలుగు వైపులా అద్భుతమైన శిల్ప కళ ఉంది. బారులుగా సాగుతున్న ఏనుగులు చూడముచ్చటగా ఉన్నాయి. మేము దిబ్బ పైకి చేరుకున్నాం లోకల్ గైడు మాకు వివరంగా చెబుతున్నారు "ఇదిగో సార్ ఇక్కడ రాయల వారు కూర్చుని దసరా ఉత్సవాలను వీక్షించే వారు.కింది రాతి నిర్మాణం ,పైన చెక్కతో చేసిన నిర్మాణం. మనం స్థంబాల గుర్తులను ఇప్పటికి చూడవచ్చు. మహానవమి దిబ్బ సమ్మోహనంగా ఉంది. సాయింకాలం వేళల్లో అయితే ఇంకా బాగుంటుందేమో అనిపించింది నాకు. గైడు విషయాలు చెబుతూ మమ్మల్ని ముందుకు తీసుకుని వెళుతున్నాడు. ఇక్కడ చూడండి "ఇక్కడ రాతి తలుపులు ఉండేవి, వాటిని తెరవడం మనుషులు వల్ల కాదు, వాటిని ఏనుగులు తమ తొండంతో తెరిచేవి. మీరు ఇక్కడ రాతి తలుపులు అమర్చిన గుర్తులు చూడవచ్చు, అదిగో కనిపించేవే రాతి తలుపులు అని నేలమీద పరచినవాటిని చూపించాడు". మేము మా లోకల్ గైడుకి మనస్పూర్తిగా ధన్యవాదాలు చెప్పి ఆటో ఎక్కి కమలాపురం వైపు ప్రయాణం మొదలు పెట్టాము.

*********************

రాణిగారి స్నానఘట్టం, కమలాపురం లో అద్భుతమైన మ్యూజియం:

ఆటోలో మరో రెండు నిమిషాలు ప్రయాణించాక రాణి గారి స్నాన ఘట్టం వచ్చింది. ఇది ఒక భవనం లాగా ఉంది. ఆర్చ్ పైన వివిధ రకాలుగా చక్కటి శిల్పాలు చెక్కారు , ప్రస్తుతం ఆ కొలనులో నీరు ఏమీ లేదు . దీనికి కూడా తుంగభద్ర నుంచి రాతి కాలవ మార్గం ఉంది. ఈ కొలను చూస్తున్నంతసేపు అప్పట్లో పెద్ద NTR సినిమాలలో ఈతలు వేస్తూ రాణులు పాటలు పాడతారు కదా ఆ సంఘటనలు కళ్ళముందు మెదిలాయి . కమలాపురం లో భోజనం చేసి మ్యూజియం కి వెళ్ళాము . ఈ మ్యూజియంలో అడుగు పెట్టగానే ఎదురుగా బంగారు రంగులో విగ్రహాలు రాజు శ్రీకృష్ణ దేవరాయలతో రాణులు తిరుమలా దేవి, చిన్నా దేవి ఇరువైపులా మనకు స్వాగతం పలుకుతున్నట్లు ఉన్నారు. ఎన్నో పురాతన దేవతా విగ్రహాలు ఇక్కడ ఉన్నాయి. నేను జీవితంలో మొదటిసారి తాళపత్రాలను, తామ్ర పత్రాలను ఇక్కడే చూసాను. వాటి పైన రాసింది కన్నడనో, పురాతన తెలుగో పోల్చుకోలేకపోయాను. ఇక్కడ కోంచెం ముందుకు వెళ్ళాక నాకో మంచి విషయం తెలిసింది ఒక బోర్డు పైన తెలుగు, కన్నడ భాషలు లిపి పుట్టుక , లిపిలో వచ్చిన మార్పులు ఒక పెద్ద చార్టులో పెట్టారు , దాని ప్రకారం మన తెలుగు క్రీ.శ 6వ శతాబ్దంలో విష్ణుకుండినులు పరిపాలన కాలంలో లిపిలోకి వచ్చినట్లు తెలుస్తోంది. తరువాత విజయ నగర రాజుల పరిపాలన లో ఒక్కో రాజు కాలం నాటి నాణాలను చూడటం చాలా ఆనందంగా అనిపించింది, అవి బంగారు రంగులో దగ దగ మెరిసిపోతున్నాయి. మరో గదిలో పురావస్తు శాఖ తవ్వకాలు జరపకముందు, తవ్వకాలు జరిపిన తరువాత తేడా చూపిస్తూ ఫోటోలను జత చేసారు. వాటిని చూడగానే పురావస్తు శాఖ వారికి నా మనస్సులో ధన్యవాదాలు చెప్పుకొన్నాను. మట్టిలో , రాళ్ళలో కూరుకుపోయిన ఎన్నో ప్రాంతాలను వెళికి తీసి వీటిని మనం అందరూ చూసే భాగ్యం కలిగించారు వారు . మ్యూజియం మధ్య భాగంలో విజయ నగర సామ్రాజ్యం నమూనా (Model View) చాలా అద్భుతంగా ఉంది. నాకు మోహన్ ఇద్దరికీ ఎంతో నచ్చింది. చాలా సేపు గమనించాం ఎక్కడ ఎక్కడ ఏ ప్రదేశం ఉందో ఈ నమూనాలో మనం చూడవచ్చు. ఒక పక్క ఆ నాటి విదేశీ యాత్రికులు విజయనగరం సందర్శించినప్పుడు రాసిన మాటలు కూడా మనం చదవవచ్చు. మ్యూజియం బయిట సందర్శకుల అభిప్రాయాలు రాయమని ఒక పుస్తకం పెట్టారు , నేను నా అభిప్రాయం ఆ పుస్తకంలో ఇలా రాసాను " నాకు హంపి చూడాలనే 20 ఏళ్ళ కల ఈనాడు నెరవేరింది. ఇక్కడ సుందరమైన శిల్పాలు ప్రాణం పోసుకున్నాయి. నాకు హజరా రామాలయం, విరూపాక్ష దేవాలయం, మాతంగ పర్వత అధిరోహణ సూర్యాస్తమయం చూడటం గొప్ప జ్ణాపకాలు ,ఇక్కడ ప్రజలు ఎంతో స్నేహభావంతో ఉన్నారు. మరికొద్ది సేపట్లో ఏకశిలా రథం చూడటానికి బయలుదేరబోతున్నాం"

(ఇంకా ఉంది)

హైదరాబాద్ నుంచి హంపి వరకు.. మా విజయ నగర విహారయాత్ర (Part 1) - చక్రి, మోహన్ వఝ

 

ప్రయాణం మొదలు - 20 ఏళ్ల కల నిజం కాబోతున్న క్షణాలు:

చిన్నప్పుడు విజయనగర సామ్రాజ్యం, శ్రీకృష్ణ దేవరాయలు వైభవం గూర్చి చదివినప్పుడు, ఆదిత్య 369 సినిమాలో టైమ్ మిషన్ ద్వారా రాయల కాలంనాటి విశేషాలు చూసినప్పుడు ఎప్పటికైనా హంపి యాత్ర చేయాలనే తీవ్రమైన కుతూహలం మనస్సులో ఉదయించింది. కాచీగూడాలో హంపి కి రైలు ఎక్కుతున్నప్పుడు చిన్ననాటి కల సుమారు 20 సంవత్సరాల తర్వాత నిజం కాబోతోంది అనే ఆలోచన మనస్సును ఉక్కిరిబిక్కిరి చేసింది. నేను మోహన్ ఇద్దరం రైలులో ఎన్నో కబుర్లు చెప్పుకుంటూ నిద్రలోకి జారుకున్నాం. నేను రైలు లో నిద్ర పోతూ ఉన్నా నా మనస్సు అప్పటికే హంపిలో విహరిస్తూ కలల అలలు నా పైకి విసిరింది. ఉదయం 04:30 గంటలకే మెలుకువ వచ్చింది. ట్రైన్లో రాజీవ్ అనే వ్యక్తి కలిసారు. హంపి లో ఎక్కడ వసతులు బాగుంటాయో, రుచికరమైన ఆహారం ఎక్కడ దొరుకుతుందో వివరంగా చెప్పారు , దానికి నేను మోహన్ నవ్వుతూ మాకు యాత్రే ప్రధానం గాని ఆహారంతో సంబంధం లేదు అనుకున్నాం. రాజీవ్ గారే ట్రైన్ దిగాక మమ్మల్ని దగ్గర ఉండి ఆటో ఎక్కించి హంపి పంపారు. నేరుగా విరూపాక్ష దేవాలయం పక్కనే ఒక రూం తీసుకుని స్నానాలు, టిఫిన్ లు ముగించుకొని ముందగా విరూపాక్ష ఆలయం వైపు వేగంగా అడుగులు వేశాము.

*****

పురాతన విరూపాక్ష దేవాలయం సందర్శన:

తూర్పు వైపున ఠీవీగా అందరికీ స్వాగతం పలుకుతున్న 11 అంతుస్థుల ఎత్తైన గాలి గోపురం చూసి నేను "మోహన్ చూసావా ఎంతో ఎత్తైన ఈ గోపుర శిఖరం చూడటానికి రెండు కళ్ళు సరిపోవడం లేదు" అన్నాను. ముందుగా విరూపాక్ష ఆలయం బయట ఏర్పాటు చేసిన బోర్డు చదివి దాని చరిత్ర తెలుసుకున్నాం ఈ ఆలయం ఎంతో పురాతనమైనది ఏడవ శతాబ్దం నుంచి చరిత్ర కలది రాయల కాలంలో ఎంతో అభివృద్ధి చెందింది.గాలి గోపురం లోపలికి ప్రవేశించాం, ఒక పక్క మూడు తలల నంది ,మరో పక్క ఒక తల నంది ఉన్నాయి. ఎదురుగా విశాలమైన పెద్ద ఆవరణ చుట్టుపక్కల చూస్తూ ఇంకొంచెం ముందుకు వెళ్ళి రెండో ఆవరణలోకి ప్రవేశించాము అక్కడ ప్రధాన ఆలయం ఉంది. ఆలయం చుట్టూ ఎంతో సుందరంగా ఉన్న రాతి స్తంభాలు తమని ఓసారి చూడమని మాకు సైగ చేసాయి. ముందుగా దైవ దర్శనం చేసుకుని తరువాత వీటిని అణువు అణువు శోధించ వచ్చు అనుకొని విరూపాక్ష గుడిలోకి ప్రవేశించాం, ఆ సమయంలో గుడి తలుపులు వేసి ఉన్నాయి. ఈలోపు ఆలయం మండపం పైన రంగులతో వేసిన బొమ్మలు చూసాం. గైడు ఆ బొమ్మలు గూర్చి వివరంగా యాత్రికులకు చెబుతున్నారు. అందులో విష్ణు మూర్తి దశావతారాలు, గిరీజా కళ్యాణం బొమ్మలు చాలా అందంగా చిత్రీకరించారు.

 ఇక్కడ స్వామిని దర్శించుకోవాలంటే ప్రదాన ముఖమండపం నుంచి నేరుగా గర్భగుడి వైపు కాకుండా ఆలయం పక్కనే ఉన్న మెట్ల ద్వారా వెళ్ళి దర్శించుకోవాలి . ఆలయంలో పెద్ద గంట మోగగానే శివయ్యను కనులారా దర్శించుకొని తిరిగి పక్కనే ఉన్న అమ్మవార్లు పంపా దేవి, భువనేశ్వరిలను దర్శించుకున్నాము. భువనేశ్వరి ఆలయం నల్లటి రాతి గడప పై అందంగా చిన్ని చిన్ని సూక్ష్మ శిల్పాలను ఆభరణాలులా చెక్కారు. కాసేపు వాటినే చూస్తూ అలా కూర్చున్నాం, పక్కనే గులగంజి మాధవ ఆలయం భూమిలోనికి మెట్లు మార్గంలో ఉంది , ఇక్కడ శివ కేశవులు ఇద్దరూ ఒకేచోట మనకు దర్శనమిస్తారు. ఇందులోకి వెలుతురు ఎలా వస్తుందా అని మోహన్ ఆసక్తిగా గమనించాడు. పక్కనే ఉన్న ఉపాలయాలు దర్శిస్తూ మన్మథ కోనేరు వద్దకు వెళ్ళాము. చక్కని మెట్లతో ఉన్న ఆ అందమైన కోనేరు చూస్తే కంటికి విందుగా మనసుకి హాయిగ అనిపించింది.కోనేటి నీటిలోని చేపలను చూస్తూ కొన్ని క్షణాలు ఆశ్వాదించి, కొంచెం పైకి ఎక్కగానే ఓ పక్కనే దేవాలయం వారు యాత్రికులకు భోజనాలు పెడుతున్నారు అక్కడ మధ్యాహ్నం భోజనం కొంత తిని వెనుక వైపు నుంచి వచ్చి ఆలయ ప్రాంగణంలోని మండపాలలో అందమైన రాతి స్తంభాలను గమనించాము. అక్కడ కోతులు యాత్రికులు వస్తువులు తీసుకుని గుడిపైకి వెళ్ళి అల్లరి చేస్తున్నాయి, ఒకామె ఫోన్ తీసుకుని వెళ్ళాయి, ఆమె ఏడుపు ముఖం పెట్టి‌ యాత్రికులు సాయంతో ఫోన్ ఎలా పొందాలా అని కోతులు వంక దీనంగా చూస్తుంది. తరువాత పక్కనే మండపాలలోని స్థంబాలు పైన శిల్పాలను దర్శించాము. ఆనాటి శిల్పకళా వైభవం అబ్బుర పరిచింది. అందులో ఒక శిల్పం మేఘాల్లో ఉన్న చంద్రుడు ప్రత్యేకంగా అనిపించింది. ఈ విరూపాక్ష ఆలయ రాజగోపురం నీడ తల్లకిందులు గా పడుతుంది అంటా అది మేము చూడలేకపోయాము.

********

హేమకూట పర్వతం - ఆవగింజ, శెనగ గింజ గణపతుల సందర్శన:

కొంత విశ్రాంతి తీసుకుని విరూపాక్ష ఆలయం పక్కనే ఉన్న హేమకూట పర్వతం ఎక్కడం మొదలు పెట్టాం. చిన్నప్పుడు నుండి కొండలు ఎక్కడం అంటే ఎంతో సరదా , బస్సులో వెళుతూ పక్కనే కొండ కనిపడితే కొండ ఎక్కి శిఖరానికి చేరి అంతా చూడాలని మనస్సు ఉవ్విళ్ళూరుతూ ఉంటుంది నాకు‌. కొండ చుట్టు పక్కల ఉన్న ప్రజలను చూసినప్పుడు వీళ్ళు ఎంత అదృష్టవంతులో,ఎంచక్కా కొండలు ఎక్కి ఆకాశం నుండి ప్రపంచం అంతా చూడవచ్చు అని అనుకునేవాడిని. ఉత్సాహంగా మా నడక హేమకూటం వైపు ప్రారంభం అయ్యింది. హంపి ప్రయాణం చేసే వారు కచ్చితంగా ఒక జత మంచి షూ తీసుకుంటే బాగుంటుంది ఈ కొండలు, బండల మీద నడక ప్రయాణం షూలతో సౌకర్యం గా ఉంటుంది. ముందుగా శెనగ గింజ గణపతి ఆలయం సందర్శించాం ఎత్తైన స్థంబాలతో కూడిన అందమైన మండపం లోపల గర్భ గుడిలో నిండైన గణపతి విగ్రహం ఉంది. అది చూసి మోహన్ "తమ్ముడు, చూసావా గణపతి అంటే ఇలా నిండుగా భారీగా ఉండాలి. ఎలా సాధ్యం ఇంత పెద్ద గణపతిని ఇక్కడకి ఎలా తెచ్చారు , లేకుంటే కొండనే ఇలా చెక్కారంటావా అద్భుతం చేసారు కదా" అన్నాడు. అక్కడ నుంచి కొంచెం ముందుకు నడుస్తూ ఆవగింజ గణపతి దగ్గరకు చేరుకున్నాము. ఆరుబయట స్థంబాలు మద్యలో అందమైన గణపతి, ఈ విగ్రహం వెనుక వైపు నుంచి చూస్తే గణపతి అమ్మవారి ఒడి లో కూర్చోని ఉన్నట్లు మన కంటికి కనిపిస్తాడు. తిరిగి హేమకూటం కొండ ఎక్కుతూ అక్కడ ఏర్పాటు చేసిన Sunset (సూర్యాస్తమయం) వీక్షించే ప్రదేశం నుండి హంపి చుట్టు పక్కల ఉన్న ప్రాంతాలను వీక్షించాం. అప్పుడు మోహన్ తమ్ముడు అటు చూడు ఆ కొబ్బరి చెట్లను చూస్తే నీకు ఏమనిపిస్తుంది అని అడిగాడు "కేరళ, కోనసీమ తీరంలో కొబ్బరి చెట్లు లాగా ఇక్కడ కూడా నిండుగా ఉన్నాయి కదా అన్నాను"‌. మోహన్ ఇంకోటి గమనించావా అంటూ చుట్టు పక్కల ఉన్న కొండ గుట్టలను చూపిస్తూ "శ్రీకృష్ణ దేవరాయలు ఈ కొండ గుట్టలనే రాజ్యానికి రక్షణగా వాడుకున్నాడేమో , శతృవులు వీటన్నింటినీ దాటుకొని దాడి చేయడం చాలా కష్టం కదా అన్నాడు". కొంచెం ముందుకు వెళ్ళి ఆనాటి కాలంలో ఏర్పాటు చేసిన ఏక కూట, ద్వికూట, త్రికూట ఆలయాలను సందర్శించాము. చాలా ఆలయాల్లో విగ్రహాలు లేవు. హేమకూటం పైన మూల విరూపాక్ష గుడి పక్కన నుంచుని విరూపాక్ష ఆలయం అందాన్ని, పక్కనే ఉరకలేస్తున్న తుంగభద్ర నది తీరాన్ని చూస్తూ కొంత సమయం గడిపాం. ఇక్కడ ఫోటోలు దిగడానికి , కూర్చుని హంపి అందాలను చూడటానికి చాలా అనుకూలంగా ఉంది.

******

హంపిలో ఎత్తైన మాతంగ పర్వతం ఎక్కి సూర్యాస్తమయం చూడటం:

హేమకూటం దిగి నడుచుకుంటూ ఆలయం పక్కనే ఉన్న తుంగభద్ర తీరానికి చేరుకున్నాము, నది మీదుగా వీచే చల్లని గాలి హాయిగా అనిపించింది. కొంచెం సేపు అక్కడ కూర్చుని సేద తీరాము, నీటి ప్రవాహం కొండరాళ్ళను తాకుతూ చేసే అలల గలగల సవ్వడి నిశ్శబ్దంలో సంగీతంలాగా గుండెలను తాకుతూ ఒక ఆనందానుభూతిని కలిగించింది. అలా కొంతసేపు తుంగభద్రమ్మ వద్ద సేద తీరి గ్లాసు చెరుకు రసం గటగటా తాగి, తిరిగి విరూపాక్ష దేవాలయం మీదుగా ఎదురుగా ఉన్న మాతంగ పర్వతం వైపు సూర్యాస్తమయం చూడటానికి హుషారుగా బయలు దేరాము. ఆలయం ఎదురుగా సుమారు 750 మీటర్ల పొడువునా ఎంతో విశాలమైన హంపి బజారు ఉంది. ఇక్కడే అప్పట్లో రత్నాలు,వజ్ర వైఢుర్యాలు రాసులుగా పోసి అమ్మేవారట , కొన్నిచోట్ల రెండు అంతుస్తల నిర్మాణాలు ఉన్నాయి. నడుచుకుంటూ కొంత దూరం వెళ్ళాక ఎదురుగా పెద్ద నంది ఏకశిల పైన చెక్కారు అది ఎదురుగా ఉన్న విరూపాక్ష ఆలయం చూస్తున్నట్టు అనిపించింది. నందికి ఒక ప్రదిక్షణ చేసి శిల్పకళ ను గమనించాము. నంది కూడా అప్పట్లో దాడికి గురైన ఆనవాళ్లు కనిపిస్తున్నాయి. తిరిగి మాతంగ కొండ మీద కి వెళదాం అని నడుచుకుంటూ ప్రయాణం మొదలు పెట్టాము. మమ్మల్ని అనుసరిస్తూ మాతో ఒక పిట్ట ఎదురుగా వస్తుంది అని మోహన్ చూపించాడు. తరువాత తెలిసింది ఏమిటంటే ఆ ప్రాంతంలో అలాంటి పిట్టలు చాలా ఉన్నాయి మా దారిలో ఒకదాని తరువాత మరొకటి కొంత కొంత దూరంలో ఎదురవుతూ కనిపించాయి,మేము ఒకటే మాకు దారి చూపుతూ వస్తుంది అనుకుని పొరబడ్డాం. కొంచెం సేపటికి దారి తప్పాము అనిపించింది ఆలస్యం ఐతే సూర్యాస్తమయం చూడలేము అనుకొన్నాం. దగ్గరలో ఒక గుడి కనిపించేసరికి హమ్మయ్యా అనుకున్నాం, అక్కడ కాపలా కాసే అతన్ని అడిగితే అచ్యుత ఆలయం పక్కనుంచి మాతంగ పర్వతానికి మెట్ల మార్గం ఉంది అని చూపించాడు, ఈ అచ్యుత ఆలయం విశాలమైన ఆవరణలతో ఎంతో బాగుంది, దీనిని శిథిలావస్థలో చూడటం భాదగా అనిపించింది.

 కొంత దూరం నడిచాక మాతంగ పర్వతం ఎక్కే మెట్లు కనిపించాయి, మెట్ల మార్గం చుట్టూ చెట్లతో ఎంతో దుర్భేద్యంగా ఉంది. ఈ మెట్లతో పైకి చేరుకోవడం చాలా కష్టం అనుకొన్నాం. ఎన్ని మెట్లు ఎక్కుతున్న కొండ శిఖరం ఆనవాళ్లు మాకు తెలియడం లేదు." జాగ్రత్తగా చూసి నడువు తమ్ముడు మెట్లు బాగోలేదు, పాములు కూడా ఉండవచ్చు" అని మోహన్ గుండెల్లో గుబులు రేపాడు. అసలే కార్తీక మాసం పొడవు రాత్రుల్లు, పొట్టి పగటి సమయం. చీకటి ఏ క్షణమైనా ఆవరించవచ్చు . ఈ మెట్ల మార్గం చూస్తుంటే అసలు కొండ మీదకు సరైన చోటికి తీసుకుని వెళ్ళేలా అనిపించిండం లేదు. ఈలోపు ఒక కుటుంబం కిందికి దిగుతూ కనిపించేసరికి సరైన మార్గంలో ఉన్నామని అని ఊరట చెందాము. అంతలోనే కొంత సేపటికి చిన్నగా చినుకులు ఆకాశంలోంచి జాలు వారి మామీద పడ్డాయి. నేను "మోహన్ వర్షం పడితే ఇక మన ప్రయాణం కష్టమే అన్నాను". అటు ఇటు కాకుండా మధ్యలో కి వచ్చామే అనిపించింది. ఎలాగొలా కొండపైకి చేరుకుందాం, పైన గుడిలో పూజ చేసే పూజారి దగ్గరే ఈ రాత్రికి ఉండిపోదాం అన్నాను. కొంతసేపటికి పై నుంచి నవ్వులు వినిపించాయి. హమ్మయ్య మనమే కాదు మనతో కొంతమంది కొండమీద ఉన్నారు తమ్ముడు అని మోహన్ అన్నాడు. కొంత పైకి చేరే సరికి యువత నవ్వుతూ సెల్ఫీలు దిగుతున్నారు, ఆ నవ్వులే మాకు దారి దీపాలు లాగా నడిపించాయి. మరో 5 నిమిషాల్లో శిఖరాన ఉన్న వీరభద్ర స్వామి గుడి ని చేరుకున్నాం. పూజారి లోనికి తీసుకొని వెళ్ళి హారతి ఇచ్చారు.గుడి పైకి వెళ్ళండి సూర్యాస్తమయం చూడవచ్చు అన్నారు ఆయన . 

గుడికి పైన మెట్లు ఎక్కి ఒక పక్కకు వెళ్ళి చూసాం, ఆశ్చర్యం... మాలాగే ఎంతోమంది సూర్యాస్తమయం కోసం ఎదురు చూస్తున్నారు , వరల్డ్ కప్ ఫైనల్ మ్యాచ్ చూస్తున్నట్టుగా ఉత్కంఠగా చూస్తున్నారు. ఒక వైపు ఒక విదేశీ పర్యాటకుడు మంచి సంగీతం వింటూ సూర్యాస్తమయ క్షణాలు కోసం ఆసక్తిగా ఎదురు చూస్తున్నాడు. ఆకాశంలో సూరీడు నెమ్మదిగా పడమర దిక్కున కిందికి దిగుతున్నాడు. ఎర్రగా కణకణలాడే సూరీడు నారింజా రంగులోకి మారి నెమ్మదిగా మబ్బు చాటుకు చేరాడు. కొంత సేపటికి ఎర్రటి ఆపిల్ పండులా ఆకాశంలోంచి కొండలు మధ్యలోకి నెమ్మదిగా జారాడు. ఆ దృశ్యం కనులకు ఇంపుగా ఉంది. మేము చేసిన ఈ ప్రయాణానికి సూరీడు న్యాయం చేసాడని యాత్రికులు సంతృప్తి చెంది కొండ క్రిందికి తిరుగు ప్రయాణం అయ్యారు. మనం కూడా వారితో వెళ్దాం అని మోహన్ అన్నాడు , ఈ సారి కొండ క్రిందకి వేరే మార్గంలో మెట్లు దిగడం సులువుగా ఉండవచ్చు అనుకున్నాం. ఈ మెట్లు దిగడం కూడా చాలా కష్టం గా అనిపించింది కొన్ని చోట్ల అడుగు తడబడితే కిందకి జారి పడిపోతాం అనిపించింది. కొన్ని చోట్ల చేతులు ఆనించి జారుకుంటూ కొండ దిగాం. మా ముందు స్విట్జర్లాండ్ యాత్రికులు ఉన్నారు. వాళ్ళది కూడా మా అవస్థే. మొత్తానికి చలికాలంలో చెమటలతో కొండ కిందికి చేరుకొని ఊపిరి పీల్చుకున్నాం. ఈ ప్రయాణం చిన్నపాటి సాహస యాత్రలా అనిపించింది. రూమ్ కి వెళ్ళి స్నానాలు చేసి ఓల్డ్ చిల్ అవుట్ హోటల్ లో రుచికరమైన భోజనం డిమ్ లైట్ వెలుతురులో ప్రశాంతంగా చేసి వచ్చాం. రేపు చూడబోయే ఏకశిలా రథం, సంగీతం పలికించే స్థంబాల గుడి, వేయి శిల్పాల ప్రాంగణంతో ఉన్న హజారా రామాలయం సందర్శిద్దాం అనుకొంటూ నిద్రలోకి జారుకున్నాం.

(ఇంకా ఉంది)

అందమైన పేరు రాయించిన మాస్టారు మాతో ఉండిపోరు

 

ఆ ఏడాది వేసవి సెలవులు ముగిసాయి, బళ్ళు తెరుచుకున్నాయి. పిల్లకాయలు అందరం ఎండల్లో ఆటలాడి నల్లటి తాటికాయల్లా బడికి వచ్చాం.

హెడ్ మాస్టారు: ఒరేయ్ పిల్లలు రేపు మన బడికి కొత్త మాస్టారు వస్తున్నారు, మీకు ఈ ఏడాదికి కొత్త పుస్తకాలు ఇస్తాం, ఈరోజు రాని వాళ్ళకి అందరూ ఈ విషయం చెప్పండి సరేనా.

పిల్లలు అందరికీ కొత్త పుస్తకాలు అంటే భలే ఇష్టం కొత్త పుస్తకాలు తీసుకున్నప్పుడు అందులో వచ్చే వాసన ఉంది గమనించారా,ఆ వాసన ఆశ్వాదించడం అందులో ఉన్న బొమ్మలు చూడటం భలే మజా కదా,ఎలా మరచిపోగలం అంటారు కదా మీరు కూడా. 

తరువాత రోజు బడిలో అందరూ పూర్తి హాజరు. కొత్త మాస్టారుని చూసాం , యువకుడు ఆ మనిషి ఎత్తు కాదు, పొట్టి కాదు. చామన ఛాయ రంగులో ఉన్న గుండ్రటి ప్రశాంతమైన ముఖం. ఆయన పరిచయ కార్యక్రమాలు అయ్యాయి. పిల్లలు అందరికీ కొత్త పుస్తకాలు అతిథులైన గ్రామ పెద్దలు చేతులు మీదుగా అందిస్తున్నారు.

ఒక్కొక్కరు సంతకం చేసి పుస్తకాలు తీసుకోవాలి. నా పేరు పిలిచారు ,నా సంతకం చూసి అక్కడ ఉన్న ఒక మాష్టారు బిగ్గరగా నవ్వారు, అది చూసి పక్కన ఉన్నాయాన అలాగే నవ్వారు. కొత్త మాస్టారు నా సంతకం చూసారు "చకరవరతి" . నవ్విన మాష్టారు లను ఉద్దేశించి "ఎందుకండీ నవ్వుతారు పిల్లలు తప్పు చేస్తే ఆ తప్పు వాళ్ళది కాదండి వాళ్లకు నేర్పిన మనది" అని అన్నారు. ప్రధాన ఉపాధ్యాయులు అందుకొని "మాష్టారు ఈ పిల్లాడి సంగతి మీకు తెలియదు . ఓసారి స్కూల్ ఇన్స్పెక్టర్ వస్తే ఆయన రూపాయికి ఎన్ని పావలాలు అంటే 5 అని చెప్పాడు, స్కూల్ ఇన్స్పెక్టర్ ఏంటయ్యా పిల్లలకు మీరు నేర్పుతుంది ఇదేనా అని నాలుగు చివాట్లు పెట్టారు, ఈ పిల్లాడి లాంటోళ్ళు మరో నలుగురు ఉన్నారు, చూస్తారుగా ముందు ముందు మీకే తెలుస్తుంది".

మా పరిస్థితి చూసిన ఆ కొత్త మాస్టారు కళ్ళలో మాపైన జాలి కనిపించింది. మా 3వ తరగతికి కొత్త మాష్టారే తరగతి ఉపాధ్యాయులు అని మా హెడ్ మాస్టారు ప్రకటించారు. ఆయన ఒక 15 రోజులు ట్రైనింగ్ తరువాత తరగతులకు వస్తారు అని చెప్పారు.

15 రోజులు గడిచాయి. నేను ఇంకో నలుగురు మిత్రులు స్కూలు ఆవరణలో పాఠం చెప్పకపోవడం వలన ఒంగుని ఉన్నాము. గంట మోగింది. కొత్త మాస్టారు వచ్చారు, ఇంగ్లీష్ మాష్టారు వెళుతూ రేపు గాని పాఠం అప్పజెప్పలేదో వీపు విమానం మోతే అని వీపు మీద ఒక దెబ్బ వేసి లోపలికి వెళ్ళమన్నారు.

కొత్త మాస్టారు మా వైపు చూస్తూ తరగతిలో ప్రవేశించారు. ఏం చెప్తారో అని అందరం ఎదురు చూస్తున్నాం.పిల్లలు నేను మీకు తెలుగు టీచర్ గా వచ్చాను. మాస్టారు క్షణంలో గొంతు సవరించి అయిన గూర్చి పరిచయం ఒక పాట రూపంలో శ్రావ్యంగా పాడారు. ఆ కమ్మని గానంతో సరికొత్తగా లోకంలో వెళ్ళినట్లు అందరం తన్మయులైపోయాం. తరువాత ఆయన "నాకు మీతో ఎన్నో కథలు,పాటలు,ఆటలు పద్యాలు పంచుకోవాలని ఉంది". ముందుగా మీ ఒక్కొక్కరి పేరు,మీకు ఏమి ఇష్టమో ,మీ తల్లిదండ్రులు ఏమి చేస్తారో చెప్పండి.

అందరి పేర్లు చెబుతున్నారు శ్రీనివాస్ - నాన్న వ్యవసాయం, కిరణ్ - అమ్మ నాన్న చేనేత పని, గోపాల్ - కుమ్మరి .. ఇలా చివరికి నా పక్కన ఉన్న రతన్ వంతు వచ్చింది , పేరు రతన్ మా నాన్న అంటూ ఉండగా ఎవరో ఒకరు వెనుకనుండి "చెత్తోలబ్బాయి" అని అరిచారు. అంతే అందరూ గొల్లున నవ్వారు. వెంటనే మాష్టారు అందుకొని "పిల్లలు ఒక్కసారి ఇలా చూడండి. ఇది మన మానవ దేహం ఇందులో మనకు అన్ని అవయవాలు సక్రమంగా పని చేస్తేనే మనం ఆరోగ్యంగా ఉండగలం. అలాగే సమాజంలో ప్రతి ఒక్కరూ కూడా ఒకరు ఎక్కువ ఒకరు తక్కువ కాదు, అందరూ సమానమే.ప్రతి ఒక్కరూ తమ తమ పనులు చేస్తేనే మనం అందరం హాయిగా ఉండగలం. ఈరోజు రతన్ వాళ్ళ నాన్న ఉండటం వలనే కదా చూడండి మన ఇళ్ళు, వీధులు శుభ్రంగా ఉన్నాయి. వాస్తవానికి మనమే వాళ్ళ కుటుంబానికి మన ఊరిని పరిశుభ్రంగా ఉంచుతున్నందుకు ధన్యవాదాలు చెప్పాలి".ఆ మొదటి రోజు తరగతి కొత్త మార్పు కు నాంది పలుకుతుంది అని మాకు తెలియదు.

మా తండ్రులు వివిధ వృత్తుల్లో ఉన్నారు అని చెప్పాం కదా. మా కొత్త మాష్టారు నెలకు ఒక శనివారం వివిధ రకాల వృత్తులు చేసే వారి దగ్గరకు మిమ్మల్ని తీసుకుని వెళ్ళి ఆ వృత్తి నిపుణులతో కలిసి మాట్లాడుతూ మాకు వివరంగా ఆ పని గూర్చి చెప్పేవారు. నాకు ఇప్పటికీ గుర్తు మేము ముందుగా ఒక కుమ్మరి దగ్గరకు వెళ్ళాం. ఆ రోజు మాష్టారు కుమ్మరి చక్రాన్ని చూపుతూ చక్రం ప్రపంచంలో గొప్ప మార్పు తీసుకొని వచ్చింది అని దాని చరిత్ర వివరంగా చెప్పారు.మమ్మల్ని మన చుట్టూ ఏమేమి చక్రాలు ఉన్నాయో గమనించమన్నారు. నాకు ఆ రోజు ఎక్కడ చూసినా చక్రాలే కనిపించాయి. మా మట్టి రోడ్డు పైన ఎడ్లు లాగే టైరు బండి చక్రం, సెంటర్ లో చెరుకు బండి దగ్గర గిరగిరా తిరుగుతూ రసం తీసే చక్రం.ఇంటికొచ్చే దారిలో బావిలో చాంతాడు వేసి చక్రం మీదుగా తోడుతున్నారు. మా పెదనాన్న వాళ్ళ ఇంటి టేపురికార్డ్ లో గిర్రున తిరుగుతున్న క్యాసెట్ చక్రం. రాత్రి మా బామ్మ ఒరేయ్ హారతి తీసుకుని ప్రసాదం తీసుకుందువు రా అని పిలిస్తే దేవుడు పటంలో విష్ణు మూర్తి చేతిలో చక్రం. ఎక్కడ చూసినా చక్రాలే..చక్రాలు..

మాస్టారు చెప్పినట్లు గా చక్రాలు చక్రం తిప్పేసాయిరో అని ఫ్రెండ్స్ అందరం మేము చూసిన చక్రాలు ముచ్చట్లు చెప్పుకున్నాం.ఇలా మా మాష్టారు అన్ని వృత్తులను మాకు పరిచయం చేస్తూ పరిసరాలను ఒక నిశితమైన దృష్టి తో చూడటం నేర్పారు.మరో వైపు మా తల్లిదండ్రులకు కూడా మరింత దగ్గరయ్యారు.

పిల్లలు రేపు "అందమైన నా పేరు" పోటీ, దీని కోసం మీరు మన స్కూల్ ఆవరణలో మీ పేరుని ఏదైనా ఒక మంచి అలంకారం లో చూపించాలి. బాగా చూపించినవారికి మంచి బహుమతి. మరుసటి రోజు పిల్లలం అందరం రకరకాలుగా మా పేరులను డిజైన్ చేయడానికి సిద్దం అయ్యాం. నేను కూడా వివిధ రకాలుగా ముందుగా చింత గింజలతో, రంగు రంగుల కోక్ సీసా మూతలతో,మా చెరువులో దొరికిన గవ్వలతో ఇలా సాధన చేసి మరి వెళ్ళాను. ముందుగా పాల్గొనే విద్యార్థులు HM ముందు తమ సంతకం చేసి వెళ్ళాలి. ఆడపిల్లలు వివిధ రకాల పూలతో , ఆకులతో తమ పేర్లను రాసారు. నేను ముందే బాగా సాధన చేసి ఉండటం వలన గవ్వలతో క్షణాల్లో నా పేరు అందంగా ముత్యాలు లా పేర్చాను. అన్ని పేర్లను పరిశీలిస్తూ వచ్చిన మా హెడ్ మాస్టారు నా పేరు దగ్గరకు వచ్చి ఒక్క క్షణం ఆగి అద్భుతః అన్నారు. ఆశ్చర్యం ఏంటంటే తరగతి గదిలో ఉన్న 25 మంది అందరం మా పేర్లను చక్కగా రాశాము. 6 నెలలు క్రితం మా సంతకాలు సరిగ్గా చేయలేకపోయిన మేమేనా ఇలా అందంగా చేసింది అని మా టీచర్లు ఆశ్చర్యపోయారు. 

నేను మా నలుగురు మిత్రులు పాఠాలు చెప్పకుండా, ప్రతి రోజూ దెబ్బలు తినడం లేదా ఆవరణలో ఒంగోవడం. ఇది గమనించిన కొత్త మాష్టారు మేము ఎక్కువగా బట్టి పట్టి చదువుతున్నాం అని గమనించారు. దీని కోసం ఆయన బడిలో కథలు పుస్తకాలతో ఒక చిన్న లైబ్రరీ ఏర్పాటు చేద్దాం అన్నారు, దానికి HM నిధులు లేవంటే ఆయనే తన సొంత ఖర్చులతో రంగు రంగుల బొమ్మలు ఉన్న కథలు పుస్తకాలు తెచ్చారు. అయిన చదువుతూ, బొమ్మలు చూపిస్తూ కథ చెబుతుంటే మేము ఒక లోకంలోకి టైం మిషన్ లో వెళ్ళేవాళ్ళం. మేము కూడా ఆ బొమ్మలు చూస్తూ అక్షరాలు కూడ పలుకుతూ చదవడం నెమ్మదిగా మొదలు పెట్టి అర్థం చేసుకుంటూ ఆ కథలను ఒకరికి ఒకరు చెప్పుకొని ఆశ్వాదిస్తుంటే మా కొత్త మాష్టారు "చూసారా మీరు కథలు ఇష్టంతో అర్థం చేసుకుని చదవడం వలన ఒకసారి చదివిన చక్కగా చెప్పగలుగుతున్నారు" పాఠాలు కూడా ఇంతే అర్థం చేసుకుని ఇష్టంతో చదవండి".కొన్ని రోజులకు మాలో ఎంతో మార్పు వచ్చింది అప్పటి నుంచి బట్టి పట్టడం మాని మంచి ఫలితాలు చూపించాం.

అందరం మంచి దారిలో పడ్డాం . చదువంటే ఆటలు పాటలు లాగా నేర్చుకోవడం అయ్యింది మాకు, ఒకప్పుడు ఆదివారం కోసం ఎదురు చూసే మేము. సోమవారం కోసం ఎదురు చూడసాగం. 4 సంవత్సరాలు గడిచిపోయాయి. చదువుల్లో ఎన్నో మంచి ఫలితాలతో ఆ మాష్టారు వలన మా బడిలో పిల్లలు సంఖ్య రెట్టింపుగా అయ్యింది. మాస్టారు లో మరింత ఉత్సాహం పెరిగింది. కానీ అనుకోకుండా ఒక చేదు వార్త తెలిసింది. అయినకు ట్రాన్స్ఫర్ అవుతుంది అని ,దసరా సెలవులకు ముందు రోజు బడిలో వీడ్కోలు సభ అని మా పిల్లలం ఆలస్యంగా తెలుసుకున్నాం. చివరి రోజు చిన్న సన్మానం ఏర్పాటు చేసారు, ఊరంతా ఉద్వేగంతో కదిలి వచ్చింది. పిల్లలం అందరం కళ్ల వెంట నీటి బిందువులను ధరించాం. మా అందరిలో ఒకటే దిగులు వీనుల విందైన ఆ పాటలు వినే గొంతు ఇక తరగతిలో వినబడదని, భుజం తట్టి నువ్వు ఏదైనా చేయగలవు అని ధైర్యాన్ని ఇచ్చే చేయి ఇక తోడు ఉండదని, అన్నీటి కంటే ముఖ్యంగా చల్లని చిరునవ్వుతో తరగతిలో ఒక మంచి వాతావరణం సృష్టించే చిరునవ్వులు ఇక కనుమరుగు కానున్నాయి అని.

సన్మాన సభలో మా మాష్టారు మాట్లాడటానికి లేచారు. అంతకుముందు ఎంతో హుషారుగా ఉండే మాష్టారు ఈ రోజు ఎంతో భారంగా కనిపించారు. పిల్లలు అందరం ఆసక్తిగా ఎదురు చూస్తున్నాం. మాష్టారు ఏం చెబుతారో అని ..కళ్ళలో ఉబికి వస్తున్న కన్నీరు తుడుచుకోవడానికి మాష్టారు కళ్ళజోడు తీసారు. చాలా భారంగా రెండే మాటలు "ఈ ఊరు నాకు కన్న తల్లి లాగా మరు జన్మనిచ్చింది,కుసుమాలు లాంటి ఈ చిన్నారుల అల్లరి మాటలు, చెదిరిపోని చిరునవ్వులు గుండెల నిండా ఎన్నో అనుభవాలు నింపుకున్నాను. అడుగు కదపలేని ఈ భారంతో వీడ్కోలు చెప్పలేక మాటలు రావడం లేదు" అని ముగించారు. ఊరి ప్రజలు, ఉపాధ్యాయులు అందరూ కలిసి సన్మానం చేశారు. ఊరంతా ఏరులా అందరం బస్టాప్ దాకా మాష్టారు తో వెళ్ళాం.పిల్లలు అందరూ మాష్టారు చేయి పట్టుకొని మాతో ఉండిపోరూ మాష్టారు అని. దూరం నుంచి బస్ హార్న్ వినబడింది. మాష్టారు బ్యాగు భుజాన వేసుకున్నారు. మా గుండెల్లో ఉప్పెన చెలరేగింది. కన్నీళ్ళు వరదలా ముంచెత్తాయి. మాష్టారుని చూద్దాం అంటే కంటి నిండా కన్నీటి కాలువలు , రెండు చేతులతో తుడుచుకున్నా ఉబికి ఉబికి తన్నుకు వస్తున్నాయి.మరో వైపు బస్సు వచ్చింది . డ్రైవర్ అందరిని చూసి "ఇంత మంది ఎక్కడానికి మా బస్సు సరిపోదయ్యో"..హెడ్మాస్టర్ "ఎక్కేది ఒకరే ఆయనను పంపడానికి ఊరంతా వచ్చారు".

మాష్టారు భారంగా బస్సు ఎక్కారు. జీవితానికి సరికొత్త దారి చూపిన ఆ చేయి కిటికిలోనుండి ఊపుతుంటే మా కన్నీటి పొరల మధ్య మసక మసకగా కనిపిస్తూ చెట్ల చాటుగా మాయమయ్యింది.

- శ్రీనివాస చక్రవర్తి.